برای دقایقی با اهل بیت علیهم السلام

تحقيق و بررسى موضوعى حديث قدسى لوح حضرت زهرا (س)
    مجيد معارف ‏ ‏
    مهين خمارلو ‏ ‏

چكيده : شيعيان در تعيين امام، قائل به «نصّ» از جانب خدا و رسول 9اند و عمده‌ترين راه دستيابى به نص را حديث مى‌دانند كه اگر به ‏صدور آن علم حاصل شود، حجّيّت آن پذيرفته خواهد بود. يكى از نصوص امامت حديث قدسى «لوح» است كه در آن، به نام اوصياى رسول ‏خدا9 تصريح شده‌است. اين حديث كه با الفاظى گوناگون و با چند سند روايت شده، حديثى متواتر يا دست كم خبر واحد محفوف به قرائن و ‏داراى حجّيّت و اعتبار لازم است. تعدّد طرق، موافقت متن حديث با عقل، آيات قرآن، اخبار متواتر و واقعيت خارجى از قرائنى‌اند كه علم به ‏صدور اين حديث را محرز مى‌سازند. در نوشتار حاضر، ضمن گزارش اجمالى از اسناد اين حديث، به تحليل موضوعى آن و كشف حقايق بيشترى ‏از مندرجاتش پرداخته خواهد شد.‏
كليد واژه‌ها : امامت / نصّ / حديث لوح / فاطمه 3 / جابر انصارى.‏
 
امامت در اسلام
امامت نزد مسلمانان جانشينى همه جانبه پيامبر 9 پس از درگذشت اوست. شيعيان و برخى از اهل‌سنّت ‏‏(بيضاوى، ص 75 ـ 76) امامت را يكى از اصول اساسى دين مى‌دانند و با دست‌مايه قرار دادن احاديث مبتنى بر اين ‏مهم، برآن‌اند تا از اين واقعيت كه امامت و جانشينى راستين از آن فرزندان على 7 و فاطمه 3 است، پرده ‏برگيرند.‏
در اين راستا، از جمله احاديثى كه به عنوان يكى از نصوص اصلى در امامت ائمّه دوازده‌گانه به شمار مى‌رود، ‏حديث لوح است كه افزون بر امامت امامان شيعى، به حقايقى از تاريخ ائمّه و نقش آنان در هر زمان نيز ‏دلالت مى‌كند؛ حقايقى كه خود دال بر الهى بودن منبع صدور اين حديث نيز محسوب مى‌شوند.‏
جستار حاضر علاوه بر توصيف اين حديث از منظر روايات مختلف، به كشف مدلول صريح و آشكار آن ‏يعنى امامت ائمّه دوازده‌گانه نيز مى‌پردازد. كشف تطابق مضامين حديث لوح با قرآن و مطالب متواتر در ‏احاديث و نشان دادن «تعاضد» ميان حديث ياد شده با آيات قرآن و سنّت قطعى و مسلّم، بخش عمده ‏ديگرى از اين نوشتار را به خود اختصاص خواهد داد. پيش از ورود به بحث، درباره نص و وجوب آن در ‏اثبات امامت از منظر شيعيان مطالبى عرضه مى‌گردد.‏
نص
مقصود از نص در اين نوشتار، كلامى است كه به صراحت تام، بر امامت امامان دوازده‌گانه دلالت كند. در ‏اصطلاح دراية‌الحديث و علم اصول، نصّ كلامى است كه در دلالت بر مقصود، رجحان و برترى داشته باشد ‏‏(مامقانى، ج 1، ص 316) و دلالتش بر مراد آشكار و صريح بوده، جز يك معنا را برنتابد. (سبحانى، ص 96) در واقع، ‏چنانچه دلالت كلام بر معناى مقصود به اندازه‌اى روشن و معلوم باشد كه هرگونه احتمال معناى ديگر را نفى ‏كند، آن كلام نص در آن معناست. (مختارى، ص 253) ‏
 ويژگى منصوص بودن امام سخنى است كه در كلام معصومين : نيز آمده است. از جمله، امام صادق 7، ‏عصمت و نص را از صفات امام بر شمرده است. (صدوق، ج 2، ص 428، ح 5) ابوالجارود مى‌گويد: «از امام باقر 7 ‏پرسيدم: امام به چه وسيله شناخته مى‌شود؟ فرمود به خصلت و خصوصيّاتى كه اوّل آن «نصّ» از جانب خداى ‏متعال است و اينكه خداوند امام را همانند درفشى براى مردم برافرازد تا بر ايشان حجّتى باشد؛ زيرا كه رسول ‏خدا9 على را نصب و تعيين فرمود و او را با اسم و وجودش به مردم شناساند و ديگر امامان نيز همچنين ‏هستند كه هر امامى، امام بعد از خود را معيّن و منصوب مى‌كند. (مجلسى، ج 25، ص 141، ح 13 به نقل از معانى الاخبار: 101 ـ ‏‏102؛ نيز نك: همان، ص 133، ح 5، به نقل از قرب الاسناد، ص 146)‏
حسن‌بن جَهم مى‌گويد: روزى در مجلس مأمون بودم و حضرت على‌بن موسى الرضا 7 نيز نزد او بود و ‏فقيهان و علماى كلام از فرقه‌هاى گوناگون نيز در آنجا بودند. يكى از ايشان به آن حضرت گفت: اى فرزند ‏رسول خدا 9، با چه چيزى امامت براى فردى كه مدّعى جايگاه امامت است ثابت مى‌شود؟ آن حضرت فرمود: ‏با «نصّ» و دلايل. (همان، ص 134، ح 6، به نقل از عيون الاخبار، ص 324 و 325)‏
علاوه بر نام بردن و معرفى شخصىِ امام، بيان صفات و فضايل نيز، نوعى نصّ و تصريح براى معرّفى امام و ‏حجّت الهى است. همان‌گونه كه در بيانى از حضرت امام عسكرى 7 آمده است كه فرمود: «إنّ رسول الله 9 ‏لمّا نصّ على عليّ 7 بالفضيلة و الإمامة و سكن إلى ذلك قلوب ‏المومنين...» (همان، ج 42، ص 40)‏
همچنين در گزارش ديگرى آمده كه رسول اكرم 9 در معرفى فردى كه علم الهى دارد، توصيفاتى براى ‏اطرافيان بيان فرمودند، امّا شخص خاصى را نام نبردند. روز بعد، اطرافيان به ايشان گفتند: «يا رسول الله ‏مَن هذا؟ عَرِّفناهُ بصفته إن لم تنصّ لنا على اسمه.» بار ديگر آن حضرت، صفاتى ‏از آن فرد را بيان كردند و سرانجام معلوم شد كه آن فرد كسى جز على‌بن ابى‌طالب 7 نبوده است. (همان، ج 42، ‏ص 21،23)‏
 ابوجعفر خراسانى در گزارشى مفصّل مى‌گويد: حضرت امام كاظم 7 به من فرمود: «قم إلى ثقات ‏أصحاب الماضي، فسلهم عن نصّه.» به اصحاب موثّق و مورد اعتماد امام پيشين (حضرت صادق ‏‏7) مراجعه كن و از «نصّ» و تصريح او نسبت به جانشين خويش بپرس. ابوجعفر خراسانى مى‌گويد: گروه ‏بسيارى از اصحاب موثّق و مورد اعتماد حضرت صادق  7 را ملاقات كردم و همگى ايشان به «نصّ» و ‏تصريح امام صادق  7 نسبت به امامت امام كاظم  7، شهادت و گواهى دادند. (همان، ج 47، ص 251 ـ 253)‏
از گزارش ياد شده آشكار مى‌گردد كه گاهى امامان : به صورتِ عملى، به امر «نصّ» استناد مى‌كرده‌اند تا اين ‏شيوه، شناخته شده و مورد عمل باشد. (نيز نك : مجلسى، ج 50، ص 210) از آنچه گفته شد، روشن مى‌شود كه ‏جستجوى نص براى شناخت امام، حكمى عقلى و مقبول نزد شيعه و سنّى است كه نقل معتبر نيز مويد آن ‏است. ديگر آنكه، نصوص امامت افزون بر معرفى شخص امام، به شناساندن صفات او نيز پرداخته‌اند.‏
انواع نصّ
عالمان شيعى بر مبناى معناى لغوى «نصّ»، آن را به دو دسته نصّ جلىّ و نصّ خفىّ تقسيم كرده‌اند.‏
الف) نصّ جلى: بيانى است آشكار كه به روشنى، معناى مورد نظر را هويدا ساخته و هيچ‌گونه اجمال و ‏پوشيدگى در آن نيست. شيخ مفيد در ماجراى جنگ تبوك كه رسول خدا 9 على 7 را در شهر مدينه به جاى ‏خود خليفه قرار دادند، مى‌گويد: «فاستخلفه استخلافاً ظاهراً و نصّ عليه بالإمامة ‏من بعده نصّاً جليّاً.» (مجلسى، ج 21، ص 208 به نقل از ارشاد مفيد، ص 79 ـ 80)‏
ب) نصّ خفىّ: آن است كه بر معناى مورد نظر دلالت دارد، امّا دلالت آن به روشنى نصّ جلىّ نيست، و در ‏حقيقت، قراين ديگرى مى‌تواند معناى آن را ‏
آشكارتر و روشن‌تر سازد. شيخ حرّ عاملى مى‌نويسد: هرگاه قراين يا مقدّمات عقلى و نقلى به نصّ خفىّ ‏اضافه شود، به صورت نصّ جلىّ درمى‌آيد. (عاملى، ج 1، ص 33)‏
اقسام احاديثِ نصوص امامت
با مراجعه به روايات پرشمار «نصوص امامت» كه از چهارده معصوم: روايت شده‌اند، مى‌توان اين احاديث را ‏به دو دسته تقسيم كرد :‏
‏1. «نصوص خاصّ» كه دوازده امام 7 در آنها به صورت فردى و گاه جمعى، نام برده شده‌اند. (دهقان، ص 137)‏
‏2. «نصوص عام» كه بر امامت و جانشينان پيامبر اسلام 9، گاهى با تعبير «اهل بيت»، «عترت»، «آل» و گاه با ‏عنوان «دوازده امام» و همانندهاى آن به طور كلى و اجمالى دلالت دارد، اگرچه در پاره‌اى از آنها، از برخى ‏امامان 7 به صراحت نام برده شده است (همان).‏
نصوص قرآنى
مقصود از نصوص قرآنى آياتى هستند كه همراه با احاديث معصومين: دلالت بر امامت ائمّه دوازده‌گانه دارند. ‏آياتى نظير آيه ولايت، آيه اكمال، آيه تبليغ، آيه اولوا الامر و آيه تطهير از اين دسته‌اند. ‏
نكته‌هاى كلى در نصوص امامت
نصوص امامت در بردارنده نكاتى كلى‌اند كه از جمله آنها نكات زير اهميت بيشترى دارد :‏
‏1. تعداد جانشينان پيامبر؛
‏2. نام جانشينان پيامبر؛
‏3. اختصاص جانشينى پيامبر به اهل‌بيت آن حضرت؛
‏4. جريان سنّت الاهى وصايت در انبياى پيشين؛
 5. وابستگى حيات و بقاى دين به امر وصايت؛
‏6. لزوم ايمان و اعتقاد به وصايت وصى به عنوان ركنى از اركان دين. (نك: نعمانى، بابهاى 3 و 7 و 8؛ صدوق، باب 22؛ ‏مجلسى، ج 22 و 23؛ عاملى، ج 2)‏
نگاهى به روايات گوناگون حديث لوح
حديث لوح در روايات گوناگون و با الفاظ مختلف و به اشكال مبسوط و مختصر نقل شده است. به همين ‏سبب، پيش از نقل كامل اين حديث و ترجمه و شرح آن، گزارشى از روايات مختلف اين حديث عرضه ‏مى‌گردد.‏
روايات شيخ كلينى از حديث لوح
مرحوم كلينى حديث لوح را با دو طريق مختلف، در كتاب الحجّة الكافى و در باب «ما جاء في ‏الاثنيعشر و النصّ عليهم» روايت كرده است. ‏
الف) كلينى نخستين روايتش را ـ كه سومين حديث اين باب است ـ از ابوبصير، از امام صادق 7 نقل كرده و ‏نقل آن از سوى حضرت صادق 7 به گونه‌اى است كه مى‌توان گفت آن حضرت گويى حكايت‌گر اين ماجرا ‏بوده است. عمده مندرجات اين روايت از حديث لوح عبارت است از :‏
‏1. درخواست امام باقر 7 از جابربن عبدالله انصارى براى ملاقات با وى؛
‏2. درخواست امام باقر 7 از جابر به اينكه ماجراى لوحى را كه نزد حضرت فاطمه 3 ديده بود، شرح دهد؛
‏3. تصريح جابر به اينكه لوح را در ايام ولادت امام حسين 7 نزد حضرت فاطمه 3 ديده است؛
‏4. بنا بر سخن فاطمه زهرا 3 لوح يادشده هديه‌اى بوده از سوى خداوند به پيامبر 9؛
‏5. در اين لوح، نام پيامبر 9 و نام امير مومنان 7 و امامان از فرزندان فاطمه 3 مكتوب بوده و رسول 9 آن را به ‏عنوان مژده، به دخترش زهرا 3 عطا كرده بود؛
 6. حضرت زهرا 3 لوح را به جابر مى‌دهد و جابر آن را مى‌خواند و از روى آن استنساخ مى‌كند؛
‏7. درخواست امام باقر 7 از جابر براى عرضه لوح به حضرتش؛
‏8. مقابله اين دو لوح توسط امام باقر 7 و جابر و هماهنگى كامل ميان قرائت امام و نسخه جابر؛
‏9. بازخوانى متن لوح از سوى جابر؛
‏10. متن لوح كه مشتمل است بر :‏
الف) تصريح به نزول لوح از سوى خداوند؛
ب) ستايش خداوند متعال؛
پ) تصريح به نبوت و رسالت حضرت محمّد 9؛
ت) تصريح به سنّت الاهى وصايت؛
ث) تصريح به اينكه پيامبر خاتم افضل پيامبران و وصى او على 7 افضل اوصياست.‏
ج) ذكر نام يازده وصى پس از اميرالمومنين 7 و يادكرد پاره‌اى از ويژگيهاى ايشان و اوصاف دوستان و ‏دشمنان و شرايط تاريخى هر يك از آنان.‏
ب) دومين روايت مرحوم كلينى از حديث لوح، نهمين حديث باب مذكور است. در اين روايت، ابوالجارود ‏نقل مى‌كند كه امام باقر 7 از جابربن عبدالله انصارى چنين روايت كرده است :‏
دَخَلْتُ عَلَى فَاطِمَةَ 3 وَ بَيْنَ يَدَيْها لَوْحٌ فِيهِ أسْماءُ الأوْصِياءِ مِنْ وُلْدِها ‏فَعَدَدْتُ اثْنيَْعَشَرَ آخِرُهُمُ الْقائِمُ 7 ثَلاثَةٌ مِنْهُمْ مُحَمَّدٌ وَ ثَلاثَةٌ مِنْهُمْ عَليٌّ. ‏‏(كلينى، ج 1، ص 532، ح 9)‏
نزد فاطمه 3 رفتم. در پيش رويش لوحى بود كه در آن نامهاى اوصياء از فرزندانش نوشته شده بود. نامها را شمردم ‏‎]‎به ‏همراه نام على 7‏‎[‎‏ دوازده تا ‏
بود كه فرجامين آنان قائم 7 بود. نام سه تن از اوصياء ‏‎]‎از فرزندان فاطمه 3‏‎[‎‏ محمّد و نام سه تن ديگر على بود.‏
همان‌گونه كه مى‌نگريد، در اين روايت مطالب زير آمده است :‏
‏1. ماجراى ملاقات جابر با حضرت زهرا 3؛
‏2. ديدن لوح توسط جابر؛
‏3. اينكه نام اوصياء پيامبر 9 در لوح نوشته بود؛
‏4. تعداد اوصياء.‏
روايات شيخ صدوق از حديث لوح
شيخ صدوق حديث لوح را در كمال‌الدين، باب «ذكر النص على القائم 7 في اللّوح...» ‏آورده‌است. نخستين روايت صدوق همان نخستين روايت كلينى است. راوى روايت دوم صدوق، جابربن ‏يزيد جعفى است كه حديث را از امام باقر 7 از جابر انصارى نقل كرده است. مندرجات اين روايت، بدين ‏شرح است :‏
‏1. ملاقات جابر با حضرت زهرا 3؛
‏2. ديدن لوح نزد آن حضرت از سوى جابر؛
‏3. محتواى لوح كه نام و تعداد اوصياء پيامبر 9 بوده است.‏
روايت سوم شيخ صدوق همان روايت دوم كلينى است. راوى روايت چهارم صدوق، اسحاق‌بن عمّار است. ‏وى در اين روايت، از امام صادق 7 چنين نقل كرده است: «وجدنا صحيفة بإملاء رسول الله 9 و ‏خطّ أميرالمومنين 7 فيها بسم الله الرحمن الرحيم. هذا كتاب من الله ‏العزيز الحكيم.» (صدوق، ج 1، ص 312)‏
شيخ صدوق دنباله اين روايت را مانند دنباله نخستين روايت ذكر كرده است. مى‌نگريد كه در اين روايت از ‏حديث لوح، سخنى از ملاقات جابر نيست؛ بلكه سخن از صحيفه‌اى است به املاء رسول خدا 9 و خط ‏اميرالمومنين 7. اين حديث نشان مى‌دهد كه لوحى كه از سوى خدا به پيامبر 9 اهدا شد و ايشان آن را ‏
به فاطمه زهرا 3 بخشيد، توسط پيامبر 9 بر اميرالمومنين 7 املاء شده و حضرتش آن را نگاشته تا آنكه از امامى ‏به امام بعدى رسيده است.‏
پنجمين روايت حديث لوح در كمال الدين صدوق، توسط امام صادق 7 نقل شده است. طبق اين روايت، امام ‏باقر 7 فرزندانش را به همراه برادرش زيد، جمع مى‌كند و سپس صحيفه‌اى را به آنان نشان مى‌دهد كه به خط ‏على 7 و املاء پيامبر 9 بوده و مطالب لوح فاطمه 3 بر آن مكتوب بوده است. در اين روايت نيز سخنى از ‏جابر و ماجراهاى او نيست. نكته مهم در اين حديث نام و تعداد اوصياى رسول خداست كه در آن به ‏صراحت آمده است. ششمين روايت صدوق نيز در واقع، همان سومين روايت اوست كه به طريقى ديگر نقل ‏شده است.‏
روايت شيخ طوسى از حديث لوح
شيخ طوسى در الغيبه، در نقل اخبار شيعه در اثبات امامت ائمّه دوازده‌گانه (طوسى، الغيبه، ص 137 ـ 155، ح 103 و ح 108) ‏حديث لوح را روايت كرده كه روايت نخستش دومين روايت صدوق و روايت دومش نخستين روايت ‏كلينى است. شيخ طوسى در الامالى حديث لوح را از طريقى كه خاص اوست نقل كرده است. متن حديث ‏لوح در اين روايت، كمى با نخستين روايت كلينى و صدوق تفاوت داشته و قدرى كوتاه‌تر است. (نك: طوسى، ‏الامالى، ص 291)‏
روايت فضل‌بن شاذان از حديث لوح
فضل‌بن شاذان با طريق خاص خود حديث لوح را روايت كرده است. راوى اين روايت، ابوخالد كابلى است. ‏ابوخالد لوحى را كه خداوند سبحانه به پيامبرش 9 هديه كرده و در آن نام آن حضرت و اوصيايش 7 مكتوب ‏بوده، نزد امام سجاد 7 ديده است. (طالعى، ص 38) اين روايت نيز نشان مى‌دهد كه لوح مذكور به عنوان يكى از ‏ميراثهاى امامت، از امامى به امام بعدى منتقل مى‌شده است.‏
حاصل آنكه با توجّه به اينكه روايات نعمانى و شيخ مفيد نيز همان نخستين ‏
روايت كلينى است و ديگران نيز تنها به حديث لوح اشارت يا استناد كرده‌اند و متن كامل آن را نقل نكرده‌اند، ‏ويژگيهاى روايات گوناگون حديث لوح، همانهايى است كه گفته شد. قدر مشترك اين روايات، نص خداوند ‏بر امامت امامان اثناعشر است. نكته ديگر اينكه، از روايات حديث لوح چنين برداشت مى‌شود كه لوحى كه ‏خدا به پيامبرش اهدا كرد و ايشان به دخترش بخشيد، در دست امام هر زمانى بوده و هست. افزون بر اين، ‏مطالب اين لوح از سوى رسول خدا 9 بر اميرالمومنين 7 املاء شده و ايشان آن را در صحيفه‌اى مكتوب ‏فرموده است. مى‌توان استنباط كرد كه اين صحيفه نيز در دست امام هر زمانى بوده و هست.‏
متن و ترجمه حديث لوح
حديث لوح فاطمه 3 حديثى است كه خدا از طريق جبرئيل به شكل مكتوب بر لوح، بر پيامبر 9 فرستاد و ‏حضرتش آن لوح را به دخترش فاطمه زهرا3 هديه داد. حديث لوح فاطمه 3 شامل تعداد و نام امامان شيعه ‏است. فاطمه زهرا 3 حديث لوح رابه جابربن عبدالله انصارى نشان داد و او از روى آن نسخه‌بردارى كرد. ‏بعضى از روايات اين حديث، نشان مى‌دهد كه جابربن عبدالله در زمان امامت امام باقر 7 نزد ايشان رفت و ‏اين حديث را بر آن حضرت عرضه كرد. اين حديث با طرق متعدد و با الفاظ گوناگون، روايت شده‌است. ‏‏(نك: كلينى، ج 1، ص 527، ح 3 و ص 532، ح 9)‏
چنان‌كه گذشت، نقل مبسوط حديث لوح همانى است كه كلينى و نعمانى و صدوق و شيخ مفيد و شيخ ‏طوسى، از طريق بكربن صالح، از عبدالرحمن‌بن سالم، از ابوبصير، از امام صادق 7 نقل كرده‌اند. روايت شيخ ‏طوسى در امالى نيز كه به محمّدبن سنان از امام صادق 7 مى‌انجامد، روايت مبسوطى است؛ ليكن از روايت ‏نخست كوتاه‌تر است. در اينجا، نخست متن كوتاه‌تر اين حديث به روايت شيخ طوسى، همراه با ترجمه آن ‏آورده شده و سپس متن مبسوط كلينى، نقل، ترجمه و ‏شرح خواهد شد. ‏
متن حديث لوح به روايت شيخ طوسى در امالى
چنانكه اشاره گرديد، شيخ طوسى حديث لوح را در امالى، با طريقى منحصر به فرد، از امام صادق 7 نقل ‏كرده‌است. همچنين گفته شد كه متن لوح در اين حديث، كوتاه‌تر از نقل مرحوم كلينى است. ترجمه متن ‏روايت شيخ طوسى بدين شرح است: (شرح عبارات لوح ذيل روايت كلينى خواهد آمد) :‏
سرورمان امام صادق 7 فرمود: پدرم به جابربن عبدالله گفت: از تو درخواستى دارم كه مى‌خواهم درباره‌اش خصوصى با تو ‏سخن گويم. پس آن‌گاه كه امام در روزى از روزها با جابر خلوت كرد، به او گفت: از لوحى كه در دست مادرم فاطمه3 ‏ديدى، مرا خبر ده. جابر گفت: به خدا سوگند، نزد فاطمه، دختر رسول خدا9 رفتم تا زاده شدن فرزندش حسين 7 را به او ‏شادباش گويم كه ديدم در دست او لوحى از ياقوت سبز است. در لوح، نوشته‌اى بود نورانى‌تر از آفتاب و خوشبوتر از ‏مشك بسيار خوشبو.‏
به او گفتم: اى دختر فرستاده خدا، اين چيست؟ پاسخ گفت: «اين لوحى است كه خداى عزّوجلّ به پدرم هديه كرده است. ‏در آن، نام پدرم و نام شوهرم و نام اوصياى پس از او از فرزندانم، آمده است.» من از آن حضرت خواستم كه لوح را به من ‏بدهد تا از روى آن بنويسم و ايشان چنين كرد.‏
امام باقر 7 به جابر گفت: آيا موافقى كه آن را با يكديگر مقابله كنيم؟ جابر گفت: بله. پس جابر به خانه‌اش رفت و مكتوبى ‏كه بر كاغذ نوشته بود با خود بياورد. امام باقر 7 به جابر گفت: در نوشته‌ات بنگر تا آن را برايت بخوانم.‏
در صحيفه جابر چنين نوشته بود: ‏
به نام خداوند مهرگستر مهربان. اين كتابى است از سوى خداى عزتمند بسياردان كه روح امين بر محمّد، آخرين پيامبران، ‏فرود آورده است. اى محمد، نامهاى مرا بزرگ بدار و نعمتهايم را سپاس گزار و نواختهايم را منكر مشو و جز به من اميد ‏مبند و از كسى غير از من بيمناك مباش؛ زيرا هر كه جز به من اميد ببندد و جز از من بيمناك باشد، او را به عذابى كه هيچ ‏يك ‏
از جهانيان را بدان عذاب نمى‌كنم، عذاب خواهم كرد.‏
اى محمّد، من تو را بر همه پيامبران برگزيدم و وصىّ تو را از همه اوصيا برتر نشاندم و حسن را پس از سر آمدن روزگار ‏پدرش، جايگاه دانشم گرداندم و حسين را بهترين فرزندان پيشينيان و پسينيان قرار دادم كه امامت در او ثابت مى‌ماند. از ‏حسين، على، زينت پرستندگان زاده مى‌شود؛ و محمد، شكافنده دانشم و فراخواننده به راه من به روش درست؛ و جعفر كه ‏در گفتار و كردار راست است. پس از جعفر، فتنه سختى شعله‌ور خواهد شد. واى بر هر كه بنده و برگزيده من از ميان ‏آفريدگانم، موسى را تكذيب كند. و علىِ رضا كه بسيار پستِ كافرى او را خواهد كشت و او در شهرى كه بنده صالح آن را ‏ساخته است، در كنار بدترين آفريده خدا، به خاك سپرده خواهد شد. و محمّد كه به راه من هدايت مى‌كند و از حريم من ‏دفاع مى‌نمايد و مدير امور رعيّت خود است. او نيكو و شريف و كريم است و از او على و حسن زاده مى‌شوند. و جانشين ‏حسن، محمّد، در آخرالزمان خروج مى‌كند. بر سرش ابر سپيدى سايه‌گستر است و او را از تابش خورشيد حفظ مى‌كند. به ‏با زبانى فصيح، ندا خواهد داد كه انس و جن و خاور و باختر آن را خواهند شنيد. او مهدى آل محمّد است كه زمين را ‏همان‌گونه كه از ستم آكنده شده، از عدل پر خواهد كرد.‏
متن حديث لوح به روايت شيخ كلينى در الكافى
بكربن صالح، از عبدالرحمن‌بن سالم، از ابوبصير، نقل مى‌كند كه امام صادق 7 فرمود :‏
پدرم به جابربن عبدالله انصارى گفت: من با تو كارى دارم. كى بر تو آسان است كه با تو خلوت كنم و درباره آن موضوع از ‏تو بپرسم؟ جابر به پدرم گفت: هر وقت كه دوست دارى. پس پدرم در روزى از روزها، با جابر خلوت كرد و بدو گفت: اى ‏جابر، مرا از آن لوحى كه در دست مادرم، فاطمه، دختر رسول خدا ديدى، خبر ده و بگو كه مادرم درباره آنچه در آن لوح ‏نوشته شده بود، به تو چه گفت. جابر گفت: به خدا سوگند كه من در ‏زمان حيات پيامبر 9 نزد مادرت فاطمه3 رفتم و زاده‌شدن حسين 7 را به او شادباش گفتم. در آن حال، در دست فاطمه 3 ‏لوح سبزى ديدم كه گمان كردم از زمرد است. در آن لوح، نوشته سپيدى ديدم كه مانند رنگ خورشيد بود. به آن حضرت ‏گفتم: پدر و مادرم به فداى شما اى دختر فرستاده خدا، اين لوح چيست؟ فاطمه 3 گفت: «اين لوحى است كه خدا به ‏رسولش هديه كرده و در آن، نام پدرم و نام شوهرم و نام دو پسرم و نام اوصياى از فرزندانم در آن نوشته شده است. پدرم ‏پيامبر 9 اين لوح را به من داد تا بدين وسيله مرا بشارت دهد.»‏
جابر گفت: پس مادرت، فاطمه 3 آن لوح را به من داد و من خواندمش و نوشتمش. پدرم به جابر گفت: آيا مايلى كه آن ‏لوح را بر من عرضه كنى؟ جابر گفت: بله. پس پدرم همراه جابر به خانه او رفت و جابر صحيفه‌اى را از جلدى پوستى ‏بيرون آورد. پدرم به جابر گفت: در نوشته خود نگاه كن تا من ‏‎]‎متن لوح‎[‎‏ را بر تو بخوانم. پس جابر در نسخه خود ‏نگريست و پدرم آن را قرائت كرد. حرفى از آنچه پدرم قرائت كرد، با حرفى از نسخه جابر، مخالف نبود. پس جابر گفت: ‏به خدا سوگند مى‌خورم كه من نوشته لوح را چنين ديدم :‏
به نام خداى مهرگستر مهربان. اين كتابى است از سوى خداى عزتمند حكيم براى محمّد، پيامبر و نور و فرستاده و حجاب ‏و راهنمايش كه روح امين آن را از سوى خداوندگار جهانيان فرود آورده است. اى محمّد، نامهاى مرا بزرگ بدار و نعمتهايم ‏را سپاس بگزار و نواختهايم را منكر مشو؛ زيرا كه من خدايم و معبودى جز من نيست و من درهم‌شكننده سركشان و به ‏دولت‌رساننده ستمديدگان و جزادهنده روز جزايم. منم كه خدايم و معبودى جز من نيست؛ پس هركه جز به فضل من اميد ‏بندد يا جز از عدل من بيمناك باشد، او را به عذابى كه هيچ‌يك از جهانيان را عذاب نمى‌كنم، عذاب خواهم كرد. از اين‌رو، ‏تنها مرا بپرست و تنها بر من توكل كن.‏
بى‌گمان، من پيامبرى نفرستادم كه روزگارش به انجام رسد و زمان حياتش به پايان رسد، مگر اينكه برايش وصيّى قرار دادم. ‏و من تو را بر همه پيامبران ‏
و وصيّت را بر همه اوصيا برترى دادم. و تو را به دو شيرزاده و دو نوه‌ات حسن و حسين، گرامى داشتم. حسن را پس از ‏سپرى شدن ايّام پدرش، معدن دانش خود و حسين را گنجينه‌دار وحيم گردانيدم و ا و را به شهادت، گرامى داشتم و ‏فرجامش را با سعادت قرين كردم. او بهترين شهيدان و بلندمرتبه‌ترين آنان است. كلمه تامّه خود (امامت) را همراه او ‏گرداندم و حجّت بالغه‌ام را نزد وى قرار دادم و به سبب خاندان او پاداش و كيفر خواهم داد. نخستين كس از خاندان او ‏على، سرور پرستندگان و زينت اولياى پيشين من است. پسر على، محمّد، شبيه جدّ ستوده‌اش است. همو كه علم مرا ‏خواهد شكافت و معدن حكمتم خواهد بود.‏
آنان كه در حقّ جعفر شك كنند، هلاك خواهند گشت. هركه او را رد كند، مانند كسى است كه مرا رد كرده باشد. سخن ‏من درباره گرامى‌داشت جايگاه جعفر و شاد كردن شيعيان و ياران و دوستانش، قطعاً، محقّق خواهد شد. پس از او موسى ‏است كه در زمانش، فتنه‌اى كور و تاريك در خواهد گرفت. ‏‎]‎قرار دادن موسى به عنوان جانشين جعفر‎ [‎بدان سبب است ‏كه رشته اطاعت من نمى‌گسلد و حجّت من پنهان نمى‌شود و اولياى من با جامى سرشار سيراب مى‌گردنند. هركس يكى از ‏ايشان را انكار كند، نعمت مرا انكار كرده و هركه آيه‌اى از كتاب مرا دگرگون كند، بر من افترا بسته است. واى بر آنان كه ‏پس از سپرى شدن روزگار بنده و دوست و برگزيده‌ام موسى، بر ولىّ و ياورم على، همو كه بارهاى سنگين نبوّت را بر ‏دوشش مى‌نهم و او را به تحمّل اين بار مى‌آزمايم، دروغ زنند و او را انكار كنند. پليد و سركشى او را خواهد كشت و او در ‏شهرى كه بنده صالح بنا نهاده، در كنار بدترين آفريدگانم به خاك سپرده خواهد شد.‏
وعده قطعى من است كه على را به محمّد، پسرش و جانشينش و وارث علمش، شاد گردانم. او معدن علم و جايگاه راز و ‏حجّت من بر آفريدگانم است. هركه به او ايمان آورد، بهشت را جايگاهش قرار دهم و شفاعتش را درباره هفتاد تن از ‏خاندانش كه همگى سزاوار آتش‌اند بپذيرم. سپس فرجام كار فرزندش على را سعادتمندى قرار مى‌دهم؛ همو كه ولىّ و ياور ‏و شاهد ‏
من در ميان بندگانم بوده، امين وحى من است. از على، فراخواننده به راهم و گنجينه‌دار دانشم، حسن را به دنيا آورم.‏
از سر رحمت به جهانيان، رشته وصايت را به پسر حسن، محمّد، كامل خواهم كرد. او كمال موسى، بزرگى عيسى و صبر ‏ايوب دارد. در زمان او، دوستانم خوار مى‌گردنند و سرهايشان، همانند سرهاى ترك و ديلم، به هديه فرستاده خواهد شد. ‏آنان كشته و سوزانده و ترسان و هراسان و بيمناك مى‌شوند. زمين از خونشان رنگين مى‌گردد و ناله و فرياد در زنانشان بالا ‏مى‌گيرد. آنان به حق، اولياى من‌اند كه هر فتنه كورِ سختى را به‌وسيله‌شان دفع مى‌كنم و به سببشان ناآراميها را مى‌زدايم و ‏بارهاى گران و زنجيرهاى سنگين را از دوشها برمى‌دارم. آنان‌اند كه درود و رحمت خداوندگارشان بر ايشان خواهد باريد و ‏آنان‌اند كه راه‌يافتگان‌اند.‏
ابوبصير پس از نقل اين حديث براى عبدالرحمن‌بن سالم به او گفت: اگر در روزگار عمرت، تنها همين يك ‏حديث را شنيده باشى، تو را بسنده است؛ پس آن را از نااهلش حفظ كن. (كلينى، ج 1، ص 527 ـ 529)‏
شرح حديث لوح
پيش از پرداختن به شرح حديث لوح و تبيين و تشريح موضوعات عرضه شده در آن، خاطرنشان مى‌شود كه ‏نكته مهمى كه از متن اين لوح به دست مى‌آيد، هماهنگى مطالب مندرج در آن، با آيات قرآن و احاديث ‏معصومين است. به سخن ديگر، مطالب حديث لوح نسبت به آيات قرآن و احاديثى كه در موضوعات مرتبط ‏با حديث لوح تواتر معنوى دارند، در يك «تعاضد» قرار مى‌گيرد. اين دعوى در ادامه اين نوشتار، عملاً، اثبات ‏خواهد شد.‏
نكته ديگر اينكه، بخشهايى از حديث لوح در واقع، اخبار از غيب به شمار مى‌رود. اين بخشها عمدتاً ناظر به ‏وقايعى است كه در عصر هر امامى رخ خواهد داد و نشان‌دهنده نقش آن امام در پاسدارى از دين و آيين ‏نبوى است.‏
 به هر ترتيب، موضوعات اساسى كه در اين حديث مى‌توان مورد بررسى قرار داد، بدين شرح است :‏
الف) توحيد در حديث لوح
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ. هَذَا كِتَابٌ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ لُِمحَمَّدٍ نَبِيِّهِ ‏وَ نُورِهِ وَ سَفِيرِهِ وَ حِجَابِهِ وَ دَلِيلِهِ. نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ مِنْ عِنْدِ ‏رَبِّ الْعَالَمِينَ. عَظِّمْ يَا مُحَمَّدُ أَسْمَائِي وَ اشْكُرْ نَعْمَائِي وَ لَاتَجْحَدْ آلَائِي. ‏إِنِّي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا قَاصِمُ الْجَبَّارِينَ وَ مُدِيلُ الْمَظْلُومِينَ وَ دَيَّانُ ‏الدِّينِ. إِنِّي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا؛ فَمَنْ رَجَا غَيْرَ فَضْلِي أَوْ خَافَ غَيْرَ ‏عَدْلِي عَذَّبْتُهُ عَذَاباً لَا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعَالَمِينَ. فَإِيَّايَ فَاعْبُدْ وَ عَلَيَّ ‏فَتَوَكَّلْ.‏
تعاليم اسلام در آيات قرآن و احاديث معصومان، معمولاً، به دو شكل مستقل، و درهم تنيده و مرتبط با ‏يكديگر عرضه شده است. حديث لوح نيز چنين است. خدا در همه جاى لوح فاطمه 3 حضور دارد؛ ليكن در ‏آغاز اين لوح، اختصاصاً، مطالبى درباره توحيد و اسماء و صفات خداوند آمده است.‏
براين اساس، متن لوح با نام خداى يكتايى كه معروف فطرى همگان است، آغاز شده و به رحمت عام و ‏فراگير، و رحمت خاص خود توصيف مى‌شود. (نك: راغب اصفهانى، ذيل ماده «رحم»؛ طبرسى، ج 1، ص 94) در ادامه، صفات ‏ديگرى از خداوند آورده مى‌شود كه توجّه به اين صفات، آدمى را هرچه بيشتر به خدا متوجه مى‌سازد؛ خدايى ‏كه همه امور بندگان به دست اوست و آنان در همه شئون خود به او نيازمندند.‏
الله تعالى خداوندگار همه موجودات است (نك: ابن‌منظور، ذيل ماده «ربب» و ماده «علم») و صاحب «اسمائى» است. اسماء ‏جمع اسم است و اسم نشانه و علامت مسمّى است (نك: ابن‌منظور، ج 14، ص 401) و به مسمى دلالت مى‌كند. (نك: ‏كلينى، ج 1، ص 118) بنابراين، هرچه از خدا خبر دهد و به او دلالت كند و نشانه او باشد، «اسم الله» ‏
خواهد بود. از اين رو، رواست كه مراد از بزرگداشت اسماء در متن لوح، بزرگداشت ائمّه 7 باشد. (نك: مجلسى، ‏ج 6، ص 210) ‏
‏«النعماء» به معناى نعمت بزرگ است و مقصود از آن نبوّت و ريشه‌ها و شاخه‌هاى آن است. (مجلسى، ج 6، ص ‏‏210) «الآلاء» جمع «إلى» يا «ألى» به معناى نعمت است (ابن‌منظور، ذيل ماده «ألو») و مقصود از آن، جميع نعمتهاى ‏ظاهرى و باطنى يا اوصياء 7 است. (مجلسى، همان) با توجّه به عبارت «لاتجحد آلائى: نعمتهايم را انكار مكن» ‏ظاهراً مراد آلاء در اينجا، همان اوصياست.‏
خداوند درهم‌شكننده ستمكاران و سركشان است و دولت‌دهنده ستمديدگان و جزادهنده روز جزا. در اين‌باره، ‏در بخش مهدويت در حديث لوح، سخن خواهيم گفت. خداى متعال در بخش آغازين لوح، دو بار و با ‏تأكيد بسيار، فرموده كه تنها «إله» هموست. «إله» به معناى معبود است. (راغب اصفهانى، ذيل ماده «أله»)‏
در متن لوح، اوصاف «قَاصِمُ الْجَبَّارِينَ وَ مُدِيلُ الْمَظْلُومِينَ» پس از عبارت «إِنِّي أَنَا ‏اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا» آمده كه مفيد حصر معبوديّت در الله است. از اين‌رو، شايد بتوان گفت كه مقصود از ‏اين جملات، اين است كه شكست ظالمان و به دولت رسيدن مظلومان نيز تنها به دست خداست و اين را ‏بايد از خدا طلبيد.‏
يكى ديگر از نتايج حصر الوهيت در خداى متعال، اين است كه بندگان تنها بايد به او اميدوار باشند و فقط از ‏او بيم داشته باشند و تنها او را بپرستند و پشتيبان و تكيه‌گاه خود بگيرند. اين حقيقتى است كه آيات قرآن و ‏احاديث فراوان دالّ بر آن‌اند. (النحل (16) / 51؛ هود (11) / 123؛ الاحزاب (33) / 3)‏
در احاديث معصومان، از اميد بستن به غير خدا، بسيار نهى شده‌است. احاديث اين موضوع را در ابواب ‏متعددى مى‌توان يافت كه از جمله آنها باب «التَّفْوِيضِ إِلَى اللَّهِ وَ التَّوَكُّلِ عَلَيْهِ» كتاب الايمان ‏الكافى است. يكى از احاديث اين باب، حديثى است قدسى كه راوى‌اش امام صادق 7 است. در اين حديث ‏آمده كه خداوند ‏
سوگند موكّد ياد كرده كه هركس به غير او اميد بندد، نااميدش كند و جامه خوارى بر او بپوشاند و او را از ‏خود براند و از فضلش دور نمايد. (كلينى، ج 2، ص 66، ح 7).‏
ب) نبوّت در حديث لوح
از مهم‌ترين امور بندگان، سير در طريق تقرّب به خدا و كسب رضاى اوست. بندگان در اين سير و سلوك، ‏نيازمند هدايت و دستگيرى‌اند و به همين سبب است كه خدا «كتاب» فرو مى‌فرستد و «نبى» برمى‌انگيزد. در ‏واقع، نبوّت از شئون توحيد به شمار مى‌رود.‏
در اين ميان، هر چند خداوند از همه چيز و همه‌كس به آدمى نزديك‌تر است، ليكن آدميان در درجات قرب ‏به خدا و درك و توجّه به نزديكى او به ايشان، متفاوت‌اند و آنان كه بيشتر متذكّر نزديكى خدا به خود هستند ‏و بيشتر از ديگران اعمالشان را مبتنى بر اين حقيقت تنظيم مى‌كنند و انجام مى‌دهند، در واقع، به خدا ‏نزديك‌ترند. خداوند اين‌گونه انسانها را برگزيده و آنان را راهنماى ديگر مردمان قرار داده و در اين‌باره، هر ‏چه ايشان نياز داشته‌اند، عطايشان كرده است.‏
به تعبير ديگر، حجّتهاى الاهى، چه پيامبر و چه امام، واسطه ميان خدا و خلق‌اند. در لوح فاطمه 3، لفظ ‏‏«حجاب» نماينده همين مفهوم است. در زبان عرب، هر چه حائل ميان دو شىء باشد، حجاب گويند. ‏ابن‌منظور مى‌نويسد: «و كلُّ ما حالَ بين شيئين: حِجابٌ.» پيامبران در دريافت و ابلاغ دين و ‏تعاليم و احكام آن، حائل و واسطه ميان خدا و خلق‌اند و مردمان براى رسيدن به دين و آموزه‌ها و ‏دستورهايش، راهى جز مراجعه به پيامبران ندارند. معناى حجاب بودن پيامبر همين است.‏
آدميان براى رسيدن به قرب و رضاى خدا ناگزيرند كه بدانند خدا از آنان چه خواسته و كدام راه، راه مرضى ‏خداست و كدام راه، مورد سخط او. روشن است كه انسانها براى فهم اين حقايق ناگزير از مراجعه به پيامبران ‏و وسائط‌اند. (نك: كلينى، ج 1، ‏
ص 168 ـ 174، باب الاضطرار الى الحجة) خدا خود فرموده است: ‏
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ. (المائدة (5) / 35)‏
اما از حيث ديگر، ميان خدا و خلق حجابى نيست. در نامه 31 نهج‌البلاغه آمده است كه اميرالمومنين 7 به ‏فرزند خود فرمود: ‏
اعْلَمْ أَنَّ الَّذِي بِيَدِهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ قَدْ أَذِنَ لَكَ فِي الدُّعَاءِ ‏وَ تَكَفَّلَ لَکَ بِالْإِجَابَةِ وَ أَمَرَکَ أَنْ تَسْأَلَهُ لِيُعْطِيَکَ وَ تَسْتَرْحِمَهُ لِيَرْحَمَکَ ‏وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَکَ وَ بَيْنَهُ مَنْ يَحْجُبُهُ عَنْکَ وَ لَمْ يُلْجِئْکَ إِلَى مَنْ يَشْفَعُ ‏لَکَ إِلَيْه. (سيّد رضى، ص 923 ـ 924)‏
سخن اميرالمومنين 7 در اينجا، ناظر به مسئله دعا و درخواست آدمى از خداوند است. خدا به آدميان اجازه ‏داده كه او را بخوانند و وعده داده كه آنان را اجابت كند. خدا به انسانها دستور داده كه از او بخواهند تا وى ‏به ايشان عطا كند؛ و امر كرده كه از او طلب رحمت كنند تا وى بر آنان رحمت فروبارد. در اين رابطه دعا و ‏اجابت و درخواست و پاسخ، ميان خدا و آدميان هيچ مانع و بازدارنده ‏  و حجابى ‏
نيست و آنان ناگزير نيستند كه به سراغ واسطه بروند.‏
اين همان حقيقتى است كه آيات قرآن نيز گواه آن است؛ آياتى مانند: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادي عَنِّي ‏فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي.» (البقره (2) / 186)؛ ‏‏(وَ اسْألُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ.» (نساء (4) / 32) البته هرچند آدمى در دعا و درخواست از خدا، لزوماً، نيازمند ‏واسطه نيست، ولى در اينجا نيز خداوند براى تسهيل حصول مقصود انسان از دعا و برطرف كردن موانع ‏اجابت آن كه به اعمال بد انسان باز مى‌گردد (نك : صدوق، معانى‌الاخبار، ص 269، باب معنى الذنوب)، و به اهداف ديگر، او را ‏به وسيله‌جويى فرمان داده و ابتغاء وسيله در اينجا نيز كاربرد دارد.‏
نتيجه سخن اينكه، آدميان هر وقت بخواهند، مى‌توانند خداى را بخوانند و او ‏
مى‌شنود و اگر بخواهد، پاسخ مى‌دهد. در اين دعا و خوانش، ميان خدا و انسان، حجاب و مانعى نيست؛ ‏ليكن گاه اعمال بد آدمى مانع اجابت دعاهاى اويند. يكى از كاركردهاى توسّل و شفاعت برداشتن موانع ‏اجابت دعاست. امّا از حيث دريافت دين و احكام آن، آدميان ناگزير از مراجعه به واسطه‌هايند و در واقع، ‏ميان انسان و خدا حجابهايى قرار دارد. بنابراين، از يك حيث ميان خدا و خلق، حجابى نيست و از حيث ‏ديگر ميان خدا و خلق، حجاب هست.‏
از ديگر امور مرتبط با نبوّت در لوح فاطمه 3 برترى پيامبر اكرم 9 بر ساير پيامبران است (إِنِّي فَضَّلْتُکَ ‏عَلَى الْأَنْبِيَاءِ). برترى حضرت خاتم‌النبيّين بر همه انبياء و رسل، مطلبى است كه در احاديث، فراوان، ‏نقل شده و متواتر معنوى است. (نك : مجلسى، ج 16، ص 402 ـ 420) افزون بر احاديث، آيات قرآن كريم نيز دال بر ‏افضليت پيامبر اكرم 9 بر ساير پيامبران است. براى نمونه، مى‌توان به آيات 84 تا 90 سوره انعام اشاره كرد.‏
فخررازى در تفسير اين آيات نوشته كه دانشمندان مسلمان به اين آيات استناد كرده و برترى پيامبر اكرم 9 را ‏بر ديگر پيامبران نتيجه گرفته‌اند. چكيده استدلال ايشان به نقل فخر رازى چنين است كه خصال كمال و ‏ويژگيهاى شرف در همه پيامبران پراكنده است و خداى متعال پس از يادكرد شمارى از آنان، محمّد9 را به ‏پيروى از تمامى ايشان دستور داده است. گويا خداى حكيم به محمّد9 فرمان مى‌دهد كه همه خويهاى پرستش ‏و فرمانبرى را كه در همه پيامبران به گونه پراكنده موجود است، در خود گرد آورد. وقتى خداىْ تعالى چنين ‏دستورى به پيامبر داده، محال است كه آن حضرت در انجام آن و به دست آوردن آنچه بدان مأمور شده است، ‏كوتاهى كند. بنابراين، ثابت مى‌شود كه پيامبر 9 آنچه را فرمان يافته تا به دست آورد، به دست آورده است. ‏حال كه چنين است، ثابت مى‌شود كه خصال نيكى كه در همه پيامبران پراكنده است، در رسول خدا 9 جمع ‏است و بدين ‏سبب، واجب است كه گفته شود: آن حضرت از همه انبيا برتر است. (هندى، ص 309 ـ 310، به نقل از: فخر رازى)‏
پ) امامت در حديث لوح
همان‌گونه كه گفته شد، مقصود از امامت، جانشينى پيامبر در ابلاغ، تفسير و اجراى دين است. از سوى ديگر، ‏نياز آدميان به دين و دريافت و فهم و اجراى آن، نيازى هميشگى است. از اين رو، مبلّغ و مفسّر و مجرى ‏دين نيز هميشه بايد در ميان آدميان باشد. به سخن ديگر، ابلاغ و اجراى دين امور تعطيل‌بردارى نيستند و به ‏حكم عقل، نياز آدمى به مبلّغ و مجرى معصوم دين دائمى است.‏
خداوند متعال در لوح حضرت زهرا 3 به همين حقيقت عقلى اشاره فرموده است. «إِنِّي لَمْ أَبْعَثْ ‏نَبِيّاً فَأُكْمِلَتْ أَيَّامُهُ وَ انْقَضَتْ مُدَّتُهُ إِلَّا جَعَلْتُ لَهُ وَصِيّاً.» در واقع، سنّت وصايت ‏سنتى الاهى است كه از آدم تا خاتم جارى بوده است. در اين‌باره، ابن‌بابويه قمى، پدر شيخ صدوق، در كتاب ‏الامامة و التبصرة، بابى گشوده و آن را «الوصية من لدن آدم 7» ناميده است. وى در اين باب، حديث ‏بلندى از امام صادق 7 نقل كرده كه نشان مى‌دهد همه پيامبران اوصيايى داشته‌اند. در اين حديث، نام شمارى ‏از اوصياء پيامبران پيشين نيز آمده است. (قمى، ص 21 ـ 25)‏
وصيت آدم به شيث و شيث به اوصياى ديگر تا زمان برانگيخته شدن نوح؛ و وصيت نوح به فرزندش سام و ‏وصيت ابراهيم به اسماعيل و وصيت موسى به يوشع در ابلاغ و اجراى دين، در كتابهاى تاريخى نيز آمده ‏است. (يعقوبى، ج 1، ص 7 و 8 و 17 و 28 و 45) براى مثال، در وصيت حضرت موسى 7 به بنى‌اسرائيل آمده است: «و ‏قد حانت وفاتي، و هذا يوشع ابن نون القيم فيكم بعدي، فاسمعوا ‏له و أطيعوا أمره، فإنّه يقضي بينكم بالحقّ. و ملعون من خالفه ‏و عصاه.» (همان، ص 45)‏
در اخبار عامّه نيز سنت الاهى وصايت آمده است. در يكى از اين اخبار، ابن‌عباس نقل مى‌كند كه مردى ‏يهودى نزد پيامبر 9 آمد و به وى گفت: «فأخبرني عن وصيّک من هو؟ فما من نبيٍّ إلّا ‏و له وصيّ و إنّ نبيّنا موسى‌بن عمران أوصى يوشع‌بن نون.» (مرعشى ‏نجفى، ج 4، ص 79 ـ 80 و 83 و ج 13، ص 49، به نقل از: فرائد السمطين)‏
همچنين ابن‌اسحاق (م 151) در السير و المغازى، نقل كرده كه روزى سلمان از پيامبر 9 پرسيد: «يا رسول ‏الله إنّه ليس من نبي ّإلّا و له وصيّ... فمن وصيّک؟» (ابن‌اسحاق، ص 124) پرسشى كه ‏حاكى از آشنايى دانايان هر عصرى با اين سنت الاهى است.‏
در هر حال، وصايت سنتى الاهى است كه عقل و نقل معتبر شاهد درستى آن است. مرحوم علامه مجلسى در ‏كتاب الامامة بحارالانوار، بابى تحت عنوان «في اتصال الوصية و ذكر الأوصياء من لدن ‏آدم إلى آخر الدهر» گشوده و در آن، سه حديث طولانى نقل كرده كه حاكى از جريان اين سنت ‏از آدم تا خاتم است. (مجلسى، ج 23، ص 57 ـ 65) افزون بر اين، عباراتى نظير «مَا مِنْ نَبِيٍّ مَضَى إِلَّا وَ لَهُ ‏وَصِيٌّ» در احاديث، فراوان، آمده است و نشان‌دهنده تواتر معنوى اين مسئله است. (نك: كلينى، ج 1، ص  224 و 250 و ‏‏278)‏
ت) امير مومنان برترين اوصياء
برترى اميرالمومنين 7 بر همه اوصياء از حقايقى است كه روايات فراوانى گواه آن است. در اينجا تنها به ‏حديث معتبر تشبيه اشاره مى‌كنيم كه با الفاظ و عبارات گوناگون از پيامبر 9 نقل شده و در كتابهاى متعدد ‏اهل‌سنّت آمده و مرحوم ميرحامد حسين يكى از مجلدات كتاب عبقات‌الانوار را بدان اختصاص داده است. از ‏ميان راويان و ناقلان حديث تشبيه، مى‌توان از عبدالرزاق صنعانى، احمدبن حنبل، ابوحاتم رازى، حاكم ‏نيشابورى، ابونعيم اصفهانى، بيهقى و ابن‌مغازلى نام برد. اينك متن اين حديث به روايت احمدبن حنبل ‏  :‏
‏ هر كه مى‌خواهد دانش آدم و فهم نوح و راز و نياز موسى با خدا و وقار و سنگينى عيسى و بى‌نقصى و كمال و زيبايى ‏محمّد را ببيند، به مردى كه از پيش مى‌آيد، بنگرد. ‏
 پس مردمان گردن فراز كردند و همگى على را ديدند كه گويى از سراشيبى، پايين مى‌خراميد و از كوه، فرود ‏مى‌آمد. (هندى، ص 57)‏
مرحوم ميرحامد حسين بر اساس قواعد ادبى و بر پايه اعتراف دانشمندان اهل‌سنّت، نشان داده است كه ‏حديث تشبيه دال بر افضليت اميرالمومنين 7 بر همه پيامبران جز نبى اكرم 9 است. (همان، ص 311 ـ 318 و 365 ـ 369) ‏بنابراين، برترى امير مومنان بر ساير اوصيا حقيقتى است كه روايات عامّه نيز آن را تأييد مى‌كند.‏
ث) گرامى‌داشت پيامبر 9 به سبب حسنين 7‏
خداوند سبحانه امام حسن و امام حسين 8 را دو بچه شير و دو نوه پيامبر 9 خوانده و ايشان را سبب ‏گرامى‌داشت رسول خدا 9 از سوى خود دانسته است (أَكْرَمْتُکَ بِشِبْلَيْکَ وَ سِبْطَيْکَ حَسَنٍ وَ ‏حُسَيْنٍ). نكته قابل توجه در اين جمله، وجه گرامى‌داشت پيامبر 9 به حسنين 7 است. به نظر مى‌رسد، از آنجا ‏كه محور مطالب لوح فاطمه 3 موضوع وصايت و جانشينى رسول خداست و حيات و بقاى دين پيامبر با امر ‏وصايت محقق مى‌شود و از آنجا كه حسنين 7 دو تن از اوصيايى‌اند كه مايه حفظ و بقاى دين پيامبرند، ‏خداوند به رسولش مى‌فرمايد كه ما با اعطاى اين دو فرزند به تو، گرامى‌ات داشتيم؛ چرا كه اين دو فرزند، از ‏حجتهاى الاهى‌اند و افزون بر اينكه به عنوان فرزند مايه روشنايى دل و ديده تو هستند، به عنوان وصى عامل ‏حيات و بقاى دين تو خواهند شد.‏
ج) جريان امامت در نسل امام حسين 7‏
بنا بر توضيحات مرحوم مجلسى، مى‌توان گفت كه مقصود از كلمه تامه و حجت بالغه كه خداوند آن دو را ‏نزد امام حسين 7 و همراه او قرار داده، امر امامت است (جَعَلْتُ كَلِمَتِيَ التَّامَّةَ مَعَهُ وَ حُجَّتِيَ ‏الْبَالِغَةَ عِنْدَهُ) كه با توجه به ويژگيهاى اين امر، به دو شكل از آن تعبير شده است. افزون بر اين، ‏مراد از حجت بالغه مى‌تواند براهين و ادله‌اى باشد كه دالّ بر حقانيت امامان 7 است. در هر حال، اين عبارات ‏حاكى از ‏
آن است كه ائمّه از نسل امام حسين 7 خواهند بود؛ امرى كه در احاديث به شكل متواتر تكرار شده است. (نك: ‏مجلسى، ج 26، باب ان الائمه من ذرية الحسين 7)‏
درباره حكمت جريان امامت در نسل امام حسين 7 احاديثى نقل شده كه شيخ صدوق برخى از آنها را در ‏كتابهايش آو

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: