برای دقایقی با اهل بیت علیهم السلام

زندگى‌نامه آيت الله حاج شيخ على نمازى شاهرودى
محمّد نمازى ‏ ‏

چكيده: شيخ على نمازى شاهرودى (1333 قمرى ـ شاهرود، 1405 ـ مشهد) كه از او به عنوان مجلسى زمان ياد مى‌شود از علماى بزرگ شيعه ‏بود. در زمينه‌هاى فقه، اصول، حديث، رجال، معارف، عقايد، عبادات، تاريخ، طب، گياه‌شناسى صاحب تأليف است. در كودكى حافظ كلّ قرآن شد، ‏تدوين فقه استدلالى را در سنّ 22 سالگى آغاز كرد. مستدرك سفينة البحار و مستدركات علم رجال الحديث حاصل بخشى از تلاشهاى علمى ‏و تحقيقاتى ايشان است. وى، از شاگردان دوره دوم معارف مرحوم ميرزا مهدى اصفهانى به شمار مى‌رود كه به مدت  15 سال، دروس فقه، اصول ‏و معارف را در محضر استاد تلمذ نمود. از جمله سجاياى اخلاقى وى تقيد به نوافل، انجام مستحبات، زهد، تقوا و فروتنى بود. در نقل احاديث ‏اهل‌بيت : و نشر معارف حقه و اقامه مجالس عزادارى و توسل به اهل‌بيت : سعى بليغ داشت.‏
كليدواژه‌ها : نمازى شاهرودى، على / سرگذشت نامه / كتاب شناسى / تأليفات / اساتيد / خاطرات / اخلاق / اجتهاد.‏

قال الصادق 7: «مَن تَعَلَّمَ الْعِلْمَ و عَمِلَ بِهِ و عَلَّمَ لِلّه، دُعِيَ في مَلَكوتِ السَّماواتِ عَظيما، فَقيلَ: تَعَّلَّمَ لِلّهِ وَ ‏عَمِلَ لله وَ عَلَّمَ لِلّهِ».(كلينى، كافى، ج 1،ص 35)‏
هر كه براى خدا علم بياموزد، و به آن عمل كند و خالصانه آموزش دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود. و گفته ‏شود، براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.‏
‏«مِدادُ الْعُلَماءِ اَفْضَلُ مِنْ دِماءِ الشُّهَداءِ»‏
جوهر قلم دانشمندان از خون شهيدان برتر است.‏
‏«اَللّهُمَّ اِنّا نشكو اِلَيْكَ فَقْدَ نَبِيِّنا صَلَواتُكَ عَلَيه و آلِه و غَيْبَةَ وَليِّنا و كَثرَةَ عَدُّوِنا و قِلَّةَ عَدَدِنا و شِدَّةَ الفِتَنِ ‏بِنا و تَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَيْنا».(فرازى از دعاى افتتاح)‏
در دورانى كه به فقدان پيامبر اكرم 9 و غيبت امام زمان(عجل الله تعالى فرجه الشريف) دچاريم و دشمنان فراوان و ‏دوستان اندكند، بارشهاى فتنه از هر سو سرازير و همه چيز دست به دست هم داده تا ايمان را بگيرد، بيش از ‏هر زمان، نياز به افرادى داريم كه ديدارشان ما را به ياد خداوند اندازد، گفتارشان دانشمان را افزون دارد و ‏كردارشان ما را به سراى ابدّيت ترغيب كند.‏
مصداق اعلاى اين اوصاف، عالمان وارسته‌اند. گرچه پيكرهاى آنان از ميان ما مى‌رود، امّا يادشان در دلها ‏مى‌ماند، و آثارشان فكر و روح آيندگان را سيراب مى‌سازد.‏
سهم ما از زندگى پاكيزه آنان، تأمّل در زندگى و آموزه‌هاى آنان، شنيدن مواعظِ برجاى مانده و تأسّى بر سلوك ‏و كردارشان مى‌باشد. از اين جهت در صدد بيان مختصرى از زندگى يكى از علماى بزرگ و فقيهان بنام ‏حوزه علميّه مشهد هستيم، مجتهد و فقيهى قوّى، محدّث و محقّقى بصير، رجالى دقيق، استاد معارف اهل‌بيت ‏‏: علّامه بزرگ، حضرت آيت الله حاج شيخ على نمازى شاهرودى كه حقّ عظيمى بر حوزه‌هاى علميّه و دانشمندان ‏دارد.‏
وى اسوه تقوا و نمونه فضيلت و اسطوره حلم و بردبارى بود. شيوه زندگى و خلق زيباى او هر انسان بيدارى ‏را به شيوه زندگى و اخلاق كريمه اولياء الهى رهنمود مى‌كرد.‏
اجتهاد را به هر معنى كه تفسير كنيم وى مجتهدى قوى بود، و عدالت را هرگونه معنى كنيم او عادل بود.‏
وى مورد تكريم اهل فضل و كمال بوده و نزد ارباب علم از مقام رفيعى برخوردار بود. عمر شريف خود را ‏در راه تدريس و تربيت، علم و عمل و نشر حقائق و معارف اسلام صرف نمود. وارستگى و ساده‌زيستى و ‏بى‌اعتنايى به عناوين اعتبارى و ظاهرى دنيا وى را در نزد عموم دوست داشتنى ساخته بود. گفتارش باعث ‏هدايت افراد، درسهايش عالم‌پرور، نصيحتهاى او آرام‌بخش، و سخنانش افراد را متوجه خداوند عزّوجل و ‏فرستاده بزرگش پيامبر اكرم 9 و خلفاى پاك و بر حقّش مى‌نمود.‏
علاقه وافر به تحقيق و تأليف داشت و در سفر و حضر از آن دست بردار نبود. تأليفاتش تحقيقى و مستند از ‏احاديث معتبر موثّق ضبط گرديده. نويسنده‌اى بى‌تكلف، متواضع و دين‌دارى واقعى بود. در مسافرتها به ‏تأليف كتابهاى فارسى اشتغال داشت. در زمينه‌هاى فقه، اصول، حديث، رجال، معارف، عقايد، عبادات، تاريخ، ‏طب، گياه‌شناسى و غيره صاحب كتاب مى‌باشد كه تعداد آنها به بيش از  60 جلد مى‌رسد.‏
وى در شناخت حديث و رجال حديث، از اعجوبه‌هاى عصر به شمار مى‌رفت و به تعبير حضرت آيت الله ‏العظمى نجفى مرعشى: علّامه نمازى، مجلسى زمان بود.‏
آيت الله نمازى، در 17 رجب سال 1333 هجرى قمرى در شاهرود خانه علم و تقوى متولّد شد.‏
پدر :‏
پدر بزرگوارش عالم ربّانى، فقيه صمدانى، زاهد و پارسا، سلمان زمان خود
آيت الله حاج شيخ محمّد نمازى شاهرودى (ره) بود. عالم عامل، بيناى كامل، فاضل آگاه، فقيه و مفسّر، حافظ ‏اخبار، در امور شريعت بس دقيق، شخصيّتى كه مصداق اين جمله: «فَاَمّا مَن كانَ مِنَ الفُقَهاء صائناً لِنَفْسِه ‏حافظاً لِدينِه مخالفاً على هَواه، مطيعاً لامر مَوْلاه»‏ ‏  بود. بيش از 70 سال مبلّغ و مروّج شريعت و معارف ‏اسلامى،  ‏
داراى اجازه اجتهاد از مراجعى از جمله حضرات آيات عظام سيّد ابوالحسن اصفهانى و سيّد محمّد ‏فيروزآبادى بوده است. وى اوقات خود را در روز و شب به تدريس و تعليم خاص و عام مى‌پرداخت. ‏حاشيه‌هائى بر بحارالانوار، نهج البلاغه و ديگر كتب داشت. مى‌فرمود: شبانگاه ذكر درخت و سنگ را ‏مى‌شنيدم. شبى در خواب ديدم كه صاحب‌الزمان 7 ظاهر شدند و خيمه‌اى بين زمين و آسمان براى حضرت ‏نصب شده كه به طرف قبله مى‌رود. من با جماعتى براى يارى حضرت مى‌رويم. ‏
وى را علاقه ويژه به ساحت مقدّس رضوى بود چنان‌كه بيش از 40 مرتبه پياده از شاهرود به مشهد و چند بار ‏هم به عتبات و بيت الله الحرام مسافرت كرد.‏
آيت الله شيخ على نمازى ‏
در شاهرود مقدمات علوم، اعمّ از ادبيات و سطح، رياضيات و تاريخ را نزد اساتيد آنجا فراگرفت. از محضر ‏پدر بزرگوار علم لغت، ادبيّات، اصول، فقه، حديث، تفسير، اخلاق را استفاده كامل برد.‏
وى در اوائل جوانى حافظ كلّ قرآن شد. با استفاده از اين حفظ و حظّ وافر، تسلّط كافى بر آيات و تفسير ‏داشت. و به خاطر نبوغ فكرى و استعداد فوق‌العاده‌اى كه داشت، فقه و اصول را سريعآ به درجه‌اى خاص ‏رسانيد. آنگاه به منظور خوشه چينى از خرمن فضل و دانش علماء مشهد رهسپار آن ديار گرديد. در سايه ‏مجاهدات و تلاشهاى پيگير خود نقطه عطفى در تفكّر صحيح اسلامى بوجود آورد. و دريافت كه رسيدن به ‏معارف حقّه اسلامى و دورى از تشويش و انحراف، فقط از طريق علوم اهل‌بيت عصمت و طهارت : ‏مى‌باشد. و با دلائل متقن و براهين روشن و استوار ثابت نمود كه به منظور رسيدن به معارف حقّه اسلامى و ‏اجتناب از هرگونه لغزش و انحراف منحصرآ بايد از درياى بى‌كران معارف اهل‌بيت عصمت : بهره جست. در ‏مشهد مدّت كوتاهى مدارج عاليه فقه و اصول را يكى پس از ديگرى پيمود، تا به درجه اجتهاد نائل گشت.‏
فقه استدلالى خود را در سن 22 سالگى شروع به تدوين نمود. تفوق و تسلّط ايشان به مسائل رياضى، نجوم ‏به خوبى آشكار بود (كتب رياضى شيخ بهائى (ره) را از استاد درس گرفتند).‏
در تاريخ قبل از اسلام و صدر اسلام و بعد از آن نيز تبحّر خاصّى داشتند. علاوه بر زبان عربى كه در آن ‏تبحّر فراوانى داشت، با زبان فرانسه نيز آشنا بود.‏
مرحوم علّامه آيت الله نمازى در طبّ، طبابت گياهى صاحب كتاب بوده كه در بردارنده معالجه امراض و ‏تجربه‌هاى مفيد مى‌باشد.‏ ‏ ‏

در گياه‌شناسى، خصوصآ شناخت انواع گلها بر اساس رنگ آنها و تيره‌هاى كوهى، صحرايى و... آشنا بود. و ‏كتاب خود را (معرفة الاشياء) به چهار بخش تقسسيم نمود: 1ـ جمادات 2ـ نباتات 3ـ اشجار 4ـ حيوان.‏
در علوم غريبه نيز از اساتيد فنّ بهره‌ها برده و صاحب نظر و رساله‌هايى در اين زمينه بود. ‏
در خطاطى نيز هنرمند بود كه آثار خود را به خط روشن و شيوا نوشته و به يادگار گذاشته است.‏
در پرتو عنايات معصومين : تبحّر و مهارت در مناظره با فرقه‌هاى مختلف داشت، به دليل تسلّط قابل ‏ملاحظه‌اى كه به متون كتب فرق اسلامى (خصوصآ صحاح ستّه، كتب تفسيرى، تاريخ و...) داشتند.‏
همچون روش مواليانش حضرات معصومين : با فرق اسلامى مباحثه مى‌نمودند. با استناد به كتب معتبره آنها ‏مناظره كرده، آنها را نيز مجاب و متقاعد مى‌نمودند.‏
بحثهاى طولانى و مستمر ايشان خصوصآ در عربستان سعودى (در سنوات مختلف) آثار مفيد و ارزنده‌اى به ‏دنبال داشت و ثمره اين مباحثات كه با حكمت و موعظه حسنه انجام مى‌گرفت، هدايت گروهى از مسلمانان ‏پاكستان و هندوستان و... را سبب گرديده بود.‏
فعاليتهاى عمده و اساسى اخير فقيد سعيد اعلى الله مقامه پيرامون احاديث و رجال‌الحديث بحارالانوار ‏اختصاص يافته بود. ‏
مى‌فرمودند: سه مرتبه دوره بحارالانوار را جهت استدراك احاديث با دقّت خواندم و دو مرتبه با تتبّع در ‏ارتباط با رجال احاديث و در كتابهاى الغدير، احقاق الحق، فضائل‌الخمسه و ديگر كتب خاصه و عامه نكاتى ‏استخراج كردم. حاصل اين مطالعات 34 ساله، دوره مستدرك سفينة البحار در 10 جلد و مستدركات علم ‏رجال‌الحديث در 8 جلد جمع‌آورى شده است.‏ ‏ ‏
‏ ‏
نشأت علمى
استاد آيت الله نمازى در مشهد
عالم عامل كامل، استاد علوم اِلهيه و معارف قرآن، مهذّب به اخلاق كريمه، متّصف به صفات جليله، فقيه ‏اهل‌بيت عصمت و طهارت : حضرت آيت الله العظمى آقا ميرزا مهدى اصفهانى. ايشان در سال 1303 در ‏اصفهان متولّد و در نزد پدر بزرگوار خود مرحوم شيخ اسماعيل و ديگر علماء اصفهان در فقه و اصول تلمّذ ‏كرد، بعد به نجف عزيمت كرد.‏
در نجف فقه را در محضر درس علّامه فقيه سيّد محمّد كاظم يزدى (ره) صاحب "عروة الوثقى" و اصول را از ‏محضر علّامه آخوند ملّا محمّد كاظم خراسانى(ره) صاحب "كفاية الاصول" فراگرفت و بعد در نخستين دوره ‏درس آيت الله العظمى علّامه ميرزا محمّد حسين نائينى(ره) شركت كرده، مدّتى به صورت تنهايى، سپس تعداد ‏به 7 نفر از اوتاد رسيد. دوره فقه و اصول را به مدت 14 سال از محضر استاد استفاده كرد.‏
معظم له يكى از شاگردان مبرّز و بسيار نزديك استاد بود كه كمال عنايت را استاد به وى داشت.‏
در سال 1338 ق در سنّ 35 سالگى موقع حركت به ايران استاد كتبآ اجازه اجتهاد به ايشان دادند.‏
ايشان مى‌فرمودند: علّامه نائينى مهمّات فقه و اصول را برايم افاضه فرمودند. وى در فلسفه به اعلى مرتبه آن ‏رسيد. بعد متوجّه عرفان شد، و در كربلا، مدّتى شاگردى استادالعرفاء و السالكين سيّد احمد معروف به ‏كربلائى را نموده، تا به مقام معرفة‌النفس نائل شده، بعد از چندى استاد تصديق‌نامه‌اى كه تصريح به نائل شدن ‏به درجات عاليه و مقام معرفة‌النفس بود به ميرزا عطا كرد.‏
مرحوم ميرزا مهدى مى‌فرمايند: در اين موقع ديدم كه اينها با ظواهر قرآن و بيانات اهل‌بيت عصمت و طهارت ‏‏: همخوانى ندارد. بايد تأويل و توجيه شود. اين دو طايفه را "كسراب بقيعة يحسبه الظمآن ماء حتّى جاءه لم ‏يجده شيئاً" يافتم. خاضعانه و خاشعانه مدّتى به حضرت بقية الله الاعظم(عجل الله تعالى فرجه الشريف) متوسّل شدم. ‏ورقه‌اى نوشته شده به خطى آشكار ديدم: «طلب المعارف من غيرنا اوطلب الهداية من غيرنا (الشك منّي) ‏مساوق لا نكارنا». در ظهر ورقه نوشته شده بود : اقامني الله و انا حجة بن الحسن ‏ ‏
اين نگرش مرا به معرفت خدا و شناخت حقايق به كلّى دگرگون كرد. از فلسفه و عرفان بيزارى جستم، و ‏تمامى نوشته‌هاى خود را به شطّ كوفه انداختم. و به كتاب قرآن كريم و آثار عترت طاهره روى آوردم. تمامى ‏علم را در اين كتاب خداوند عزّوجل و اخبار اهل‌بيت رسالت : كه خداوند آنان را گنجينه‌هاى علمش، ‏مترجمان وحيش و مورد تأكيد پيامبر اكرم9 كه هدايت را در ضمن تمسّك به اين دو (قرآن و اهل بيت :) ‏ضميمه كرده يافتم. پس جستجو را در كتاب حكيم و اخبار ائمّه هدى : انجام دادم. بعد از عراق عازم ايران، و ‏در مشهد در مجاورت امام رئوف حضرت رضا7 اقامت نموده، تعليم و تدريس را شروع كردند.‏
مطالب فقه و اصول و معارف‌القرآن را مدّتى نزديك به 30 سال بدون تعطيلى (در طول سال تحصيلى، ‏تعطيلى به 10 روز نمى‌رسيد حتّى در ايّام خاص درس مربوط به همان زمان بود)، افاضلى در محضر استاد ‏استفاده نموده، تا اينكه اكثر آنان به رتبه اجتهاد در فقه و اصول و معارف الهيّه رسيدند.‏
همسايه ميرزا براى من نقل مى‌كرد كه در سفر عتبات محضر مرجع خود مرحوم آيت الله العظمى سيّد ‏ابوالحسن اصفهانى(ره) رسيديم و عرض كرديم: آقا، ما مقلّد شما هستيم و وجوهات را به ميرزا مهدى ‏اصفهانى مى‌پردازيم. مرحوم سيّد فرمودند: دست ميرزا دست من است، ميرزا در مشهد كارخانه مجتهد سازى ‏دارد.‏ ‏ ‏
حضرت آيت الله العظمى وحيد خراسانى در شأن استاد خود، مرحوم آيت الله ميرزا مهدى اصفهانى (ره) چنين ‏مى‌فرمايند: ‏
امّا ميرزا مهدى از آن كسانى است كه تا كسى او را نديده باشد، نمى‌داند چه شخصيّتى بود: علميّت آقا ميرزا ‏مهدى در حدّى بود كه وقتى من به نجف رفتم، آقاى شاهرودى از من پرسيد: در نجف چه مازادى بر مشهد ‏ديدى؟ گفتم: نسبت به اصول مرحوم ميرزا نائينى، زائدى در اينجا نديدم. آنچه ميرزاى نائينى داشته آقا ميرزا ‏مهدى به شاگردانش انتقال داده است. ‏
مرحوم آقا سيّد جمال گلپايگانى هم، همين سؤال را از من پرسيدند: و من همان جواب را دادم. اما سيّد جمال ‏گفت: آقا ميزا مهدى از آن هفت نفرى است كه مرحوم ميرزا نائينى در دوره اوّل، حرفهايش را به آنها پخته ‏كرده بود.‏
آقا ميرزا مهدى كسى است كه وقتى وارد مشهد شد، حوزه مشهد را منقلب كرد و همه فضلاى مشهد، ‏محصول اويند. مجسّمه‌اى بود از علم و تقوى و زهد، زهدى كه ما نظير آن را نديديم، نه آنكه كم ديديم. ‏مرحوم آقا ميرزا مهدى ضدّ فلسفه و عرفان و تصوّف بود و حرفهاى ايشان با حرفهاى فلاسفه تفاوت ‏داشت.‏ ‏ ‏
آيت الله نمازى از شاگردان زبده مرحوم آيت الله العظمى آقا ميرزا مهدى اصفهانى 1 بود كه بيش از 15 سال ‏از محضر استاد خود در: فقه، اصول و معارف (درس صبح، عصر و شب) استفاده كامل نمود. در شبانه روز ‏بطور متوسّط  18 ساعت كار تحقيق انجام مى‌داد. ‏
وى تمام درسهاى استاد را به رشته تحرير در آورده است. چون معظّم له حافظ كلّ قرآن بوده، براى تحرير ‏درسها، روايات و نظرات فقهى بزرگان را هم به اصل كتاب مراجعه، بعد ثبت مى‌كردند.‏
در اينجا براى ثبت در تاريخ، نام برخى از شاگردان مرحوم ميرزاى اصفهانى را ـ به تفكيك دوره‌هاى تدريس ‏ايشان ـ مى‌آوريم.‏ ‏ ‏
شاگردان دوره اوّل معارف مرحوم ميرزا عبارتند از :‏
‏1. مرحوم سيّد صدرالدين فرزند آقا سيّد آيت الله العظمى اسماعيل صدر كه قبرش در كاظمين است.‏
‏2. شيخ على اكبر نوغانى
‏3. مرحوم حائرى كرمانشاهى كه پيش نماز مسجد ملّا هاشم بود.‏
‏4. شيخ كاظم دامغانى
شاگردان دوره دوم معارف مرحوم ميرزا كه در آن بعضى شاگردان دوره اوّل هم شركت داشتند عبارتند از :‏
‏1. مرحوم شيخ محمود حلبى
‏2. مرحوم شيخ هاشم قزوينى
‏3. مرحوم شيخ مجتبى قزوينى
‏4. مرحوم شيخ غلامحسين بادكوبه‌اى
‏5. مرحوم شيخ محمّد حسن بروجردى
‏6. مرحوم شيخ كاظم دامغانى
شاگردان دوره سوم عبارتند از :‏
‏1. شيخ حسن على مرواريد
‏2. ميرزا جواد آقاتهرانى
‏3. شيخ على اكبر صدرزاده
‏4. شيخ محمّد باقر ملكى
‏5. غياثى
‏6. سيّد على شاهرودى
‏7. سيّد على‌اكبر فياض
‏8. شيخ عبدالنبى كجورى
‏9. شيخ على محدث
‏10. شيخ على نمازى
‏11. عسگرى طباطبائى
نگاه استاد
مرحوم نمازى مورد علاقه و تأييد استاد خود بود، به طوريكه پس از عمل به فرع عبادى (كه مورد اعتراض ‏واقع شده بود)، استاد براى تأييد وى ضمن بيان اينكه آقا شيخ على خود مجتهد است و به نظر خود عمل ‏مى‌كند، شخصآ در جماعت حاضر، به مرحوم نمازى اقتدا مى‌كند.‏ ‏  ‏
درجاى ديگر استاد مى‌فرمايد: كه شيخ على نمازى فقيهى قوى است.‏ ‏ ‏
در سفرى كه ميرزا به تهران مى‌روند. در بين راه، چند روزى در شاهرود در منزل پدر آيت الله نمازى رحل ‏اقامت مى‌افكنند. در همان ايّام، مرحوم آيت الله حاج شيخ محمّد نمازى (پدر معظم‌له) از ميرزاى اصفهانى در ‏مورد حالات علمى فرزند خود شيخ على مى‌پرسد.‏
ميرزاى اصفهانى(ره) مى‌فرمايند: بله، ايشان مجتهدند. بعد از لبخند پدر، مرحوم ميرزاى اصفهانى مى‌فرمايند: ‏اين مطالب را جدّى و بدون اغراق مى‌گويم.‏ ‏ ‏
‏ ‏بعد از رحلت اين استاد بزرگ و گران‌قدر، آيت الله نمازى براى تكميل مدارج علمى، به نجف اشرف هجرت ‏كرد و مدّتى در جوار مولا حضرت اميرالمؤمنين 7 مقيم شد، با استادان بزرگ فقه و اصول و مبانى آنان آشنا ‏گرديد و از محضرشان استفاده كرد. سپس به مشهد بازگشت و تا پايان عمر با بركت خود، در جوار ملكوتى ‏حضرت رضا 7 اقامت گزيد. با كمال جدّيت، به انجام وظيفه و تعليم و تربيت مشغول شد.‏
تسلّط معظم له بر احاديث و فقه و رجال
يكى از بزرگان علماء مشهد به ايشان وارد شد و سؤال از مدرك، فرعى مربوط به زكات پرسيد، مرحوم حاج ‏شيخ زكات جواهر (چاپ قديم سنگى) را خواست، كمتر از 2 دقيقه (تحقيقآ) جواب را از متن جواهر ‏خواند.‏ ‏ ‏
حضرت آيت الله العظمى شريعتمدارى(ره) براى بازديد آقا به منزل آمدند. ايشان سؤالى از رجلى از راويان ‏حديث پرسيدند. پدرم در جواب گفتند، كدام يك؟ ايشان پرسيدند كه چند تا به اين نام است؟ پدر جواب ‏دادند كه پنج تا. بعد مشخصات هر كدام را با رجل قبل و بعد و نام معصوم شرح دادند. ايشان با خوشحالى ‏و لبخند به همراه خود دستور ثبت اين آدرسها را دادند.‏ ‏ ‏
روزى يكى از علماء تبريز تلفنى از مدرك حديثى سؤال كرد. بعد پدر با مختصر سؤالى از وضع هواى آنجا، ‏جواب سؤال را از متن بحار چاپ كمپانى پيدا كرده و خواندند.‏ ‏ ‏
تسلّط ايشان به فقه، احاديث و رجال به حدّى بود كه حضرت آيت الله العظمى نجفى مرعشى(ره) از ايشان ‏تعبير به مجلسى زمان كرده بودند.‏
سجاياى اخلاقى
آيت الله نمازى، عالمى اهل عمل، دائمآ ملتزم به وظايف شرعى، مقيّد به انجام نوافل، در انجام مستحبّات ‏كوشا، در خلق و خوى و مكارم اخلاقى بى‌نظير بود و زهد، تقوا و فروتنى وى زبانزد همگان بود. وى بسيار ‏صبور و با رحم نسبت به كوچك و بزرگ، آشنا و غريبه بود.‏
در نقل احاديث اهل‌بيت و نشر معارف حقّه و اقامه مجالس عزادارى و توسّل به ذيل عنايات اهل‌بيت : سعى ‏بليغ داشت.‏
بلكه هر وقت نامى از حضرات معصومين : خصوصآ امام صادق 7 برده مى‌شد با جمله «السّلام عليكم يا اهل ‏بيت النبوة»، زبانش ثناگوى اهل‌بيت : بود. بسيار خوش برخورد با همگان، خصوصآ نسبت به سادات معظم ‏كه براى آنان احترام خاصّى قائل بود و هم‌چنين نسبت به اقوام به صله رحم اهمّيت زيادى مى‌داد. در مطالعه ‏و تأليف كوشا و وقتها را بسيار غنيمت مى‌شمرد. ‏
به سؤالات مطرح شده با صبر و حوصله گوش مى‌داد و سپس جواب مى‌داد. با شخص مستعد (آماده براى ‏استفاده مطلب علمى) كه برخورد مى‌كرد، از بحث دريغى نداشت.‏
خاطرات
يكى از دوستان مرحوم ابوى، در فصل تابستان، ما را به باغ خود دعوت نمود بعد از حضور در باغ و ‏پذيرايى، ايشان داستانى را از مرحوم والد، آيت الله نمازى نقل كرد و ما را بر سر چاهى برد كه آبيارى باغ و ‏زمينها توسّط آن انجام مى‌شد.‏
وى اين‌گونه گفت: من در اين باغ اقدام به حفر چاه نمودم، ولى هر چه كنديم به آب نرسيديم، در جاهاى ‏مختلف چاه كنديم؛ امّا به ته چاه كه مى‌رسيد قلوه سنگهاى بزرگى پيدا مى‌شد و آب نبود، از اين امر خسته و ‏نگران شدم و متحيّر بودم كه چه كنم. روزى به عنوان درد دل، خدمت والد شما رسيدم و جريان را بيان كردم. ‏ايشان نسبت به من تلطّف كردند و فرمودند: شما يك ساعت به اذان صبح مانده بيا منزل تا جواب شما را ‏بدهم. من، همان وقت خودم را به درب منزل رساندم، ولى مردّد بودم كه زنگ منزل را بزنم يا نه. با خود ‏گفتم اين موقع شب، ممكن است مزاحمت باشد و زنگ نزدم؛ ناگهان درب باز شد و آقا فرمودند: من خودم ‏گفتم بيا چرا زنگ نزدى! سپس ايشان يك كاسه چينى كه در آن با زعفران نوشته‌هايى داشت به من داد و ‏گفت: برو سر چاه و پس از اداى نماز، مقدارى آب داخل كاسه بريز و آن را داخل چاه خالى كن، ان شاءالله ‏چاه، به آب خواهد رسيد. من طبق دستور عمل كردم و صبح همان روز ابتداى كار خبر به آب رسيدن چاه را ‏به من دادند. اين چاه هنوز هم پس از گذشت سالها، پر آب و مورد استفاده است، من اين نعمت خدا را از ‏الطاف و عنايات والد شما مى‌دانم.‏
چند ماه قبل از فوت، در مورد وسيله‌اى به من فرمودند: رها كن، عمر من به اندازه‌اى كه استفاده از اين ببرم، ‏نيست و به من نخواهد رسيد.‏
خاطرات پس از فوت
ـ روزى اخوى ما حجت الاسلام والمسلمين حاج شيخ حسن نمازى (كه تحقيق و انتشار كتابهاى ابوى را ‏عهده دارند) از تهران تلفنى فرمودند: كتاب خطى مستطرفات‌المعالى را براى چاپ به خانواده كه فردا عازم تهران ‏مى‌باشد تحويل دهيد بياورند.‏
من به خاطر حفظ آثار خطى پدر، ترديد در ارسال آن داشتم. شب مرحوم والد را در خواب ديدم كه ‏فرمودند: كتاب را به خانواده اخويت كه فردا عصر با قطار عازم تهران است، بده ببرد، سالم خواهد رسيد ان ‏شاءالله جاى نگرانى نيست. اطاعت كردم و الحمدلله كتاب نيز چاپ شد.‏
گاهى در خواب ما را متوجّه انجام كارى، و يا از عاقبت امرى آگاه مى‌كنند. در خواب بعضى از فرزندان خود ‏را ارشاد به كارى كه در روز پيش مى‌آيد با بيان صلاحديد، آن را گوشزد مى‌كنند. به عنوان مثال :‏
پس از فوت والد، يكى از فرزندان، ايشان را خواب مى‌بيند و سؤال مى‌كند كه پدر آيا بدهكارى دارى؟ (نماز ‏و روزه و...) مى‌فرمايند: نماز خير، روزه يك روز كه مى‌دانى و امّا بدهكارى، همان دفترى كه از اشكاف ‏آورديد پايين و بررسى هم شد، همان بود و بس، كه انجام شد.‏
ـ يكى از فرزندان شبى وقتى پدر را در خواب مى‌بيند، از پدر درخواست مى‌كند كه وى را به وادى‌السّلام ‏ببرد. پدر هم اين فرزند را با خود به وادى‌السّلام مى‌برد. در وادى‌السّلام مى‌بيند كه مرده‌هاى زيادى است و ‏بعضى از اين مرده‌ها نقص عضو دارند، فرزند مى‌پرسد كه پدر چرا اين مرده دست ناقص و آن ديگرى ‏عضوى ناقص دارند؟ پدر شرح مى‌دهد كه علّت نقص اين به خاطر فلان عمل دنياى وى بوده و آن به خاطر ‏آن عمل (با شرح عمل) در اين جا همه چيز حساب دارد. (مو را از ماست مى‌كشند).‏
ـ در موقع ازدواج يكى از نواده‌هاى خود، شب در خواب از فرزند خود سؤال مى‌كند كه، چه شد جايى را كه ‏رفتيد؟ مورد خوبى است تمام كن. فرزند مى‌گويد: كه مهريه زياد است. مى‌فرمايند: به اين مبلغ (مبلغ را تعيين ‏مى‌كنند) برو و قضيه را تمام كن (صلاح است).‏
ـ شبى پدر را در كتابخانه (طبقه دوّم) خود خواب مى‌بيند كه در اتاق جايگاه خود نشسته، ناگهان متوجه تميز ‏كردن شيشه‌ها (بطور خاصّى) از طرف حياط مى‌شود. به والد مى‌گويد كه شيشه نازك است ممكن است ‏بشكند. مرحوم والد(ره) جواب مى‌دهند كه نه، من مرتّب اينجا مى‌آيم. اينجا را براى من تميز مى‌كنند.‏
ـ يكى از علماء شيروان جناب حجّت‌الاسلام نورانى از دنيا رفت. جناب حجت‌الاسلام والمسلمين حاج آقا ‏اكبرزاده خبر فوت را دادند و فرمودند: براى مراسم غسل و كفن به آنجا مى‌روم. من هم ايشان را همراهى ‏كردم، روز سردى بود و من هم بيمار، مرحوم اكبرزاده، عباى زمستانى خود را روى شانه من گذاشت بعد مرا ‏راهى اتاق پذيرايى كرد. من روبروى محل تكفين مرحوم (روى كرسى) نشسته بودم، تا غسل تمام شد و ‏ميّت را براى تكفين در جاى مخصوص آوردند. مراسم تكفين تمام شد ما به مشهد برگشتيم. ظهر همان روز، ‏دقيقآ تمامى آنچه را كه از اوّل صبح اتفاق افتاده بود من در خواب ديدم همگى عين واقع بود تا بعد از ‏تكفين كه ناگهان ديدم، پدرم از طرف مشهد با سرعت آمد، درب را باز كرد و با ادب كامل ايستاد. با حيرت، ‏ديدم پدرم بيرون خانه است، نگاه كردم آقايى بسيار بزرگوار تشريف آوردند و رفتند سر بالين مرحوم، چند ‏لحظه‌اى تشريف داشتند (گويا به گردن مرحوم چيزى آويختند) و بعد برگشتند و پدرم همراه وى رفتند.‏
سرانجام اين عالم ربّانى و خدمت‌گزار دين در دوّم ماه ذى‌الحجة(1405 هـ ق) مصادف با مرداد 1364 ش در ‏مشهد ديده از جهان فرو بست. پيكر شريفش با شكوه هر چه تمام‌تر تشييع و در حرم مطهّر رضوى به خاك ‏سپرده شد.‏و با فوتش دفتر اعمال وى بسته نشد.‏
تأليفات معظم‌له
در زمينه‌هاى: معارف‌القرآن، حديث، فقه، اصول، رجال، اعتقادات، متفرقات (گياه‌شناسى، معرفة الاشياء، ‏مجموعه در طبّ و رساله‌هايى در علوم غريبه و...) و حاشيه‌هايى بر كتب حديثى، تفسيرى، رجالى، فقهى و ‏غيره عبارتند از :‏
‏1ـ معارف القرآن (غير از استنساخ دوره كامل معارف الهيّه)‏
در زمينه حديث
‏2 تا 11ـ مستدرك سفينة البحار، 10 جلد (شرح هر كتاب در بخش كتاب‌شناسى خواهد آمد)‏
در زمينه فقه و اصول
‏12 تا 21ـ روضات النظرات (فقه استدلالى)، حدود 10 جلد.‏
‏22 و 23ـ اصول، 2 دفتر.‏
در زمينه رجال
‏24 تا 31ـ مستدركات علم رجال الحديث، 8 جلد.‏
‏32ـ مستطرفات المعالى (منتخب المقال و الاقول فى علم الرجال).‏
‏33ـ الأعلام الهادية الرفيعة فى اعتبار الكتب الاربعة.‏
در زمينه اعتقادات
الف: به زبان عربى
‏34ـ كتاب فى اثبات الولاية الكليّة الالهيّة للنبى و الأئمه صلوات الله عليهم اجمعين فى الامور الشرعيّة و ‏الكائنات الخارجيّة.‏
‏35ـ رسالة فى اثبات علم الغيب للامام 7.‏
‏36ـ رسالة فى تفويض امر الدين الى الأئمه صلوات الله عليهم اجمعين.‏
‏37ـ رسالة نور الانوار فى خلقة الرسول و آله الاطهار :‏
‏38ـ الاحتجاج بالتاج.‏
‏39ـ الهادى الى الحّق.‏
‏40ـ رسالة فى علاج مرض الوسوسة.‏
ب: به زبان فارسى
‏41ـ اثبات ولايت. چاپ ششم. اين كتاب به زبانهاى عربى و اردو در بيروت و پاكستان به چاپ رسيده ‏است.‏
‏42ـ رساله علم غيب امام 7 (اين كتاب تعريب شده و آماده چاپ است).‏
‏43ـ مقام قرآن و عترت در اسلام.‏
‏44ـ رساله نورالانوار شرح خلقت نورى ائمّه :‏
‏45ـ تاريخ فلسفه و تصوّف در اسلام يا مناظره دكتر با سياح پياده و جلد دوّم خطى (جلد اوّل تعريب شده و ‏در دست چاپ است).‏
‏47ـ ابواب رحمت (چاپ پنجم اخيرآ منتشر شد) جلد اوّل.‏
‏48ـ اركان دين.‏
‏49ـ اصول دين.‏
‏50ـ بيانيّه امام جعفر صادق صلوات الله عليه در بيان فلسفه و احكام حجّ به‌نام «مناسك حجّ».‏
‏51ـ زندگانى حبيب بن مظاهر اسدى.‏
‏52ـ تاريخچه مجالس روضه‌خوانى و عزادارى سيّد مظلومان 7.‏
‏53ـ وسيلة النجاة.‏
‏54ـ راهنماى حق.‏
‏56ـ رساله‌اى در آنچه انسان را از دين خارج مى‌كند.‏
‏57ـ رساله آداب سفر آخرت.‏
‏58ـ رساله تحفة الاحياء.‏
در متفرقات
‏59ـ معرفة الاشياء (الجمادات، النباتات، الاشجار، الحيوان).‏
‏60ـ مجموعه نفيسه در طب گياهى
‏61ـ بحر الغرايب و اشياء متفّرقة فى العلوم الغريبة (رساله هايى در علوم غريبه).‏
‏62ـ گياه‌شناسى و جزوهائى غير از اينها.‏
حاشيه‌هايى بر
‏1ـ بحارالانوار، چاپ كمپانى و جديد (حدود 2 جلد) در بيروت همراه بحارالانوار به چـاپ رسيده است. ‏منشورات: مؤسسة الأعـلمى المطبـوعات بيروت.‏
‏2ـ تفسير البرهان، (مشتمل بر احاديثى كه در آن نيامده است). ‏
‏3ـ بصائر الدرجات، (حاشيه از نظر متن و هم از نظر رجال).‏
‏4ـ تنقيح المقال فى الرجال للعلامة المامقانى(ره).‏
‏5ـ معجم الرجال، آية الله العظمى خوئى(ره).‏
‏6ـ رجال الشيخ الطوسى
‏7ـ الجواهر فى الفقه تأليف مرحوم شيخ محمّد حسن نجفى.‏
‏8ـ الحدائق الناضره تأليف مرحوم شيخ بحرانى.‏
‏9ـ كتاب وقايع الشهور علّامه بيرجندى.‏
‏10ـ الرسالة الشريفه (الرجبيّه) علّامه بيرجندى صاحب (كبريت احمر) و حواشى ديگر...‏
كتاب‌شناسى ‏
مقام قرآن و عترت در اسلام
تعداد چاپ 2 مرتبه، تعداد صفحات 224 صفحه، وزيرى.‏
در اين كتاب مؤلف محترم ريشه و اساس شبهات به وجود آمده را در عدم پيروى از حديث مشهور ثقلين ‏مى‌داند. ضمن بيان حديث ثقلين (قرآن و عترت)، به پاره‌اى از آدرسهاى اين حديث شريف مى‌پردازد. و هم ‏از كتب شيعه، مثل : بحارالانوار (كه متجاوز از 100 روايت از كتب معتبره شيعه و صحاح اهل سنّت) و هم از ‏كتب معتبره عامّه نقل مى‌كند. بعد به آدرسها و تعداد روايات آن اشاره مى‌كند مانند: جامع‌الاحاديث 500 ‏روايت كه حدود 400 روايت آن را از عامّه نقل كرده و... و ادامه بحث را در معرفت و شناسايى قرآن و ‏عترت پى مى‌گيرد.‏
در قسمت اوّل: شناسايى قرآن مجيد از نظر آيات به 12 آيه از آيات معرفت قرآن اكتفا نموده، بعد به معرفى ‏قرآن از زبان و كلمات امامان معصوم : مى‌پردازد: كه قرآن چيست؛ و در آن، چه علومى نهفته شده؟ و بيان ‏علوم قرآن با اهل‌بيت : هستند كه راسخون در علم مى‌باشند.‏
در فصل بعد اشاره‌اى به آگاهى ائمه : به جميع علوم قرآن مى‌نمايد. و با بيان رواياتى (صحيح و معتبر) و با ‏ارائه آمارى از كتابها و تعداد روايات آن، آنان را آگاهان به تأويل و تنزيل، آنچه شده و خواهد شد، دنيا و ‏آخرت، زمين و آسمانها، معلّم و مفسّر و عالم به قرآن، مبلغ اوامر و نواهى پروردگار، صاحبان امر و اهل ‏استنباط امر و علوم قرآن، راسخان در علم، وارث تمام علوم انبياء و مرسلين، خصوصآ پيامبر خاتم 9 معرفى ‏مى‌كند. سپس با آيات قرآن به معرفى كتاب مبين مى‌پردازد و اينكه، علم همه چيز در كتاب خدا، و علم كل ‏كتاب در نزد ائمه هدى مى‌باشد. در ادامه برخى آمار كتاب‌ها را با تعداد روايات از فريقين (بيش از 100 ‏روايت) نقل مى‌فرمايد.‏
در فصل سوم تفسير قرآن بدون بيان عترت را جايز و صحيح نمى‌دانند و با استفاده از روايات خاصّه و عامّه ‏به مذمّت تفسير به رأى اشاره مى‌نمايد.‏
در مبحث دوّم: معرفت و شناسائى عترت بيان مى‌شود؛ و به مباحثى چون اعطاى فهم و علم رسول اكرم 9 به ‏عترت پاكش، احصاء و ضبط علوم در وجود امام 7، آگاهى آنان به تمامى كتب آسمانى، علوم ملائكه و ‏پيامبران : در نزد آنان، دانستن گذشته و آينده، عرضه ملكوت آسمانها و زمين بر معصومين :، منابع علم امامان، ‏برهان شب قدر بر عظمت و جلال آنان، اثبات علم غيب براى آنان را مطرح مى‌كند. به دنبال آن اشاره ‏مختصرى به رواياتى در اثبات علم غيب براى فرد فرد ائمه هدى و در پايان اين مبحث ضمن شرح ‏توانائى‌هاى ائمه :، بعضى از شبهات مربوط به علم غيب و پى آمدهاى عمل پيامبر و امام را جواب مى‌دهند. ‏در آخر بيان مدارك عرضه اعمال بندگان بر پيامبر و ائمه : و شاهد بودن آنان بر خلق، واسطه‌هاى فيض بين ‏خالق و مخلوق، بيان وسيله و اسماء حسناى بودن آنان بيان مى‌كند.‏
در خاتمه بحث در فضيلت زيارت قبور ائمه : از كتب شيعه و سنّى با ذكر نام كتاب و تعداد روايات، وجوب ‏بزرگداشت قبور معصومين :، بوسيدن ضريح و شفيع قرار دادن معصومين : و دلالت قرآن بر لزوم تجليل و ‏تعمير قبور پيامبر اكرم 9 و ائمه هدى :، و با دلات قرآن بر هشدارى به مؤمنان كتاب ختم مى‌شود.‏
مستدرك سفينة البحار
دوره كامل 10 جلد، چاپهاى متعدد، وزيرى.‏
مؤلّف محترم مدت 34 سال شبانه روزى با تمام قدرت و توان براى اين كتاب وقت صرف نمود. اين ‏مجموعه حاوى جميع مطالب كتاب بحارالانوار است، اعّم از: آيات، تفسير و تأويل، معارف الهيّه مربوط به ‏اصول و فروع دين، حقيقت اشياء و احوال و احكام و آثار آنها در لسان شرع، فروع فقهيّه، قصص و ‏حكايات، خطبه‌ها، دعاها، زيارات و...‏
اين كتاب در هر لغتى، آنچه مربوط به مشتقات آن لغت و موضوعات فوق بوده جمع‌آورى كرده با آدرسهاى ‏بحار چاپ كمپانى و بحار طبع جديد، و در باب فضائل و غير آن هم از روايات خاصّه مانند تفسير برهان، ‏وسائل الشيعه، مستدرك الوسائل و... و هم از روايات عامّه مانند كتاب الغدير، احقاق الحق، فضائل الخمسة، ‏التاج الجامع للاصول و... استفاده شده ‏ ، (مطالب اضافه بر متن بحار).‏
‏      ‏
مطالب اضافه بر سفينه
غالب مطالب سفينة البحار و مطالبى كه مرحوم محدث قمى(ره) به آنها اشاره نكرده در اين كتاب نقل شده ‏است.‏
از ويژگيهاى ديگر: بيان سند بعضى از مراسيل در كتب فقهى است مانند حديث "نهى النبى 9 عن بيع الغرر"‏
نقل مدارك بعضى از فروع فقهيه، محوريّت اكثر لغات و موضوعات بر معارف و ولايت الهيّة، بياناتى از نظر: ‏لغة، شرح قسمتى يا كل روايت حديثى و فقهى، نقل روايتى از غير بحار از ساير كتب حديثى يا فقهى. اضافه ‏مدرك بر مدارك بحار، بيان مطالب معارفى در ضمن روايات مربوطه. جمع آورى و دسته بندى مطالب ‏موضوعى در بخشهاى: اعتقادى، معارفى، ولايتى، تاريخى، اخلاقى، زندگانى معصومين، عبارات، طبيعات و ‏خواص اشياء، بعنوان مثال در باب خطبه‌ها علاوه بر دسته‌بندى خطبه‌هاى معصومين به ترتيب نام آنها. ‏خطبه‌هاى هر معصوم نيز دسته بندى شده؛ مثلا در باب اميرالمؤمنين7 خطبه‌ها در جوامع توحيد، مقام نبوّت و ‏رسالت، مقام عترت، فضائل خودشان وصف قرآن و فضائل آن، وصف خلقت عالم، خطبه‌هايى كه جمله ‏سلونى قبل آن تفقدونى دارد، جنگهاى جمل و صفّين و نهروان، ملاحم، متفرقات با ذكر آدرس از بحار و ‏غيره دسته بندى شده است.‏
كتاب اثبات ولايت
تعداد چاپ: 6 نوبت، تعداد صفحات: 431، وزيرى.‏
اين كتاب در دفاع از حريم ولايت و با مبحث وجوب تمسكّ به ثقلين (كتاب و عترت) شروع شده، و با ‏اثبات افضل و اشرف و معصوم بودن عترت، لزوم ارجاع تمامى امّت به آنان، وجود تمام علوم قرآن نزد ائمه ‏‏: و انحصار امامت و خلافت و هدايت در معصومين و... آمار تعداد روايات متواتر ثقلين را با آدرس‌هايى از ‏كتب شيعه و اهل سنّت نقل مى‌كند.‏
راجع به وجوب مراجعه به عترت در تفسير قرآن و تخصيص برخى از آيات قرآن، به دلالت روايات با ذكر ‏مثال، قرآن و علم غيب پيامبر و امام 7 و اينكه بيان همه چيز در قرآن مى‌باشد و علم تمام قرآن در «من ‏عنده علم الكتاب» با استدلال به آيات و روايات و لزوم پيروى از قرآن و عترت بيان شده است.‏
ايشان با استفاده از آيات، به ضميمه تفسير و بيان عترت ولايت تكوينى (سلطنت و فرمانروايى بر تمامى ‏كائنات) و ولايت تشريعى (حق قانونگذارى) را براى پيامبر 9 و ائمه هدا : ثابت مى‌نمايد.‏
با بيان معنى ملك، شرح ملك يوسف، طالوت، داوود و سليمان مقايسه‌اى با ملك عظيم، (ملك ائمه اطهار :) ‏نموده‌اند و آن را شرح داده‌اند. ‏
مؤلّف محترم با روايات صحيح و معتبر ثابت مى‌كند كه تمامى كتب و آثار و علوم پيامبران همه در نزد ائمه ‏هدى : مى‌باشد.‏
آنان به تمامى علوم اعطا شده به خلائق آگاهند و تمامى 72 حرف اعظم در نزد آنان موجود است.‏
ايشان با استفاده از روايات، در اثبات اينكه پيامبر و ائمه هدى : مظهر قدرت حضرت حق هستند، نفوذ اراده ‏آنان در تمامى كائنات سارى و جارى است: ‏
از جمله جسم و صورت انسان و توانايى بر زنده كردن مردگان را دارند، و جمادات، ابر و باد و آب، درختان ‏و گياهان، حيوانات و تصاوير آنان، جنّيان و شياطين و ملائكه مطيع و فرمان‌بردار آنانند.‏
در بخش دوم به شبهات آيات و رواياتى پاسخ مى‌دهد كه براى نفى ولايت تكوينى استدلال كرده‌اند، و نيز ‏تحقيقى ارائه مى‌دهد درباره اسماء و صفات حضرت حق و بيان و شرح غلوّ و تفويض و موارد آن.‏
و در خاتمه با بررسى پنج دليل عقلى و اشاره به اخبار طينت و خلقت ابدان ائمه : و شرح بعضى اخبار و ‏نظرات فقها در تأييد ولايت تكوينى كتاب را به پايان مى‌برند.‏
 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: